Zespół Hornera, inaczej objaw lub syndrom Hornera, jest zbiorem objawów, inaczej cech klinicznych związanych z uszkodzeniem lub przerwaniem unerwienia współczulnego (sympatycznego) oka. Unerwienie to znajduje się pomiędzy okiem, a pniem mózgu i odpowiedzialne jest za szereg funkcji związanych z działaniem narządu wzroku. To zaburzenie funkcjonowania układu współczulnego w obrębie oka, po raz pierwszy zdefiniował i opisał w 1869 roku szwajcarski okulista Johann Friedrich Horner.
Układ współczulny, wespół z układem przywspółczulnym bierze udział w całości autonomicznego układu nerwowego, który odpowiedzialny jest za pobudzanie organizmu do działania, oraz za utrzymanie całości w harmonijnej homeostazie.
Zespół Hornera – etiologia
Pochodzenia syndromu Hornera należy szukać w części układu nerwowego. Układ współczulny będący integralną częścią całości układu nerwowego odpowiedzialny jest za prawidłowe funkcjonowanie narządu wzroku, jakim jest oko. Jego uszkodzenie lub przerwanie skutkuje szeregiem nieprawidłowości w postaci zespołu objawów. Do uszkodzenia lub przerwania ciągłości unerwienia może dojść przy urazach mechanicznych tkanek głowy, czaszki, okolic oczodołu oraz szyi lub przy chorobach i schorzeniach powodujących np. ucisk pnia współczulnego.
Podczas procesu diagnostycznego można natknąć się na tak dużą liczbę rodzajów etiologicznych zespołu Hornera, że wymienienie ich wszystkich było by niezwykle pracochłonne. Dowodzi to złożoności wszelkich zależności układu nerwowego i reszty narządów w organizmie.
Najczęściej spotykanym etiologicznym podłożem syndromu Hornera są guzy w obrębie rdzenia, uszkodzenia pnia współczulnego i pnia mózgu, nowotwory węzłów chłonnych (szyi), zespół Wallenberga (spowodowany zamknięciem tętnicy móżdżkowej tylnej dolnej – PICA) i jamistość rdzenia, stwardnienie rozsiane, nerwiakowłókniakowatość, nowotwór tarczycy, zespół Hortona i wiele innych. Zespół Hornera może być jednym z pierwszych objawów guza Pancoasta – raka umiejscowionego w szczycie płuca.
Zespół Hornera – objawy
- Porażenie lub osłabienie mięśni tarczkowych górnych i dolnych powoduje zwężenie się szpary powiekowej po stronie uszkodzenia (ptosis),
- Zapadnięcie się gałki ocznej wgłąb oczodołu ( enophtalmus),
- Spowodowane porażeniem lub osłabieniem mięśnia rozwieracza źrenicy zwężenie źrenicy (miosos), które z kolei wiąże się z nierównością obydwu źrenic (anizokorią).
Oprócz wymienionych klinicznych charakterystycznych objawów zespołu Hornera, współistnieją inne skutki występowania tej choroby, w zależności od etiologii.
Klasterowy ból głowy ściśle powiązany z zespołem Hornera również daje szereg przykrych dla pacjenta objawów pomagających w procesie diagnozowania przyczyn złego stanu zdrowia. Podczas ataku klasterowego bólu głowy, po zajętej chorobowo stronie występuje u pacjenta zaczerwienienie i łzawienie oka, wyciek z nosa, zwężenie szpary powiekowej oka i zapadanie się gałki ocznej wgłąb oczodołu. Dwa ostatnie objawy ściśle korespondują z zespołem Hornera.
Zjawisko to tłumaczy się uciskiem zwoju sympatycznego (współczulnego) przez istniejące zmiany w okolicy syfonu tętnicy szyjnej, czyli w okolicy zatoki jamistej, gdzie dochodzi do przełączenia włókien w zwojach lub przez rozszerzone naczynia.
Zespół Hornera – diagnostyka
Z doświadczenia wiadomo, że do prawidłowego zdiagnozowania symptomu Hornera wystarczy obserwacja objawowo – rozpoznawcza, czyli zwykła analiza objawów oraz najprostsze badanie oka. Istnieje jednak szereg testów, które bezapelacyjnie potwierdzają lub obalają tezę wystąpienia zespołu Hornera.
Pierwszy z omawianych testów polega na podaniu do oczu półprocentowego roztworu apraklonidyny i obserwacji źrenic. Zdrowa źrenica zareaguje w minimalnym stopniu, albo wcale, natomiast gdy pacjent ma zespół Hornera, źrenica zajęta chorobowo rozszerzy się w stopniu znacznym. Kolejny test polega na podaniu do oczu pacjenta jednoprocentowego roztworu kokainy.
Źrenica pacjenta zdrowego rozszerzy się, natomiast źrenica zajęta chorobowo nie zareaguje. Innym skutecznym testem sprawdzającym występowanie u pacjenta zespołu Hornera jest sprawdzenie reakcji układu współczulnego na sympatykomimetyki. Jeśli układ sympatyczny (współczulny) jest uszkodzony, nie odpowie w żaden sposób podczas ekspozycji na sympatykomimetyki. Biorąc pod uwagę fakt, że jednym z objawów jest zwężenie źrenicy, można również wykonać test opóźnienia zwężania się źrenicy podczas zmian oświetlenia w pomieszczeniu.
Zespół Hornera – leczenie
Leczenie syndromu Hornera powinno przede wszystkim polegać na zdiagnozowaniu choroby lub chorób powodujących wystąpienie zespołu Hornera. Jest to niestety długi i żmudny proces badawczy. Konieczne są wszelkie badania eliminujące po kolei choroby takie jak guz Pancoasta, udar czy tętniak. W pierwszej zatem kolejności lekarz powinien zlecić wykonanie badania RTG płuc oraz tomografię głowy. W dalszej części diagnostycznej powinien przeprowadzić działania pod kątem wszystkich chorób powodujących zespół Hornera.
Podsumowanie
Zespół, inaczej syndrom lub objaw Hornera to zbiór klinicznych objawów pochodzących od różnych chorób i urazów powodujących wystąpienie syndromu. Są one charakterystyczne zarówno dla samej etiologii, jak i syndromu samego w sobie. Diagnostyka uszkodzenia układu współczulnego nie jest zbyt skomplikowana. Cały proces diagnostyczny jest pracochłonny i żmudny, albowiem trzeba skoncentrować się na wszystkich chorobach mogących być powodem wystąpienia zespołu Hornera.
