Stopa cukrzycowa, neuropatie, ślepota, choroby nerek… To tylko niektóre możliwe powikłania cukrzycowe. Z uwagi na to, że są to schorzenia, jakie w znaczny sposób obniżają komfort życia, warto zadbać o swoje zdrowie. Niestety cukrzyca pojawia się w społeczeństwie coraz to częściej jako efekt niewłaściwej diety. Faktem jest, że w zdrowych ilościach, cukier to nasz sprzymierzeńca, który odżywia mózg, jest życiodajnym środkiem dla komórek naszego ciała.
Kiedy go brakuje, całe ciało zaczyna szwankować, a mózg uruchamia dodatkowe mechanizmy obronne, w obawie przed ryzykiem wystąpienia hipoglikemii. Przy cukrzycy brakuje insuliny, które jest reduktorem glukozy. W efekcie cukier dostarczany do organizmu nie może być wykorzystany, gromadzi się we krwi, a komórki nadal pozostają na niego zamknięte. Niezredukowana glukoza jest bardzo niebezpieczna. Niszczy nerki, drogi moczowe, powoduje obniżenie libido, sprzyja rozwojowi tzw.”stopy cukrzycowej”.
Jak rozwija się stopa cukrzycowa? – przyczyny, mechanizm postępowania
Zespół stopy cukrzycowej to najczęstsza przyczyna nieurazowej utraty kończyny. Owrzodzenia stóp stanowią jeden z kilku czynników ryzyka amputacji. Ponadto, zwykle u pacjenta rozwija się neuropatia – na skutek nieprawidłowego metabolizmu komórek nerwowych, występują zaburzenia czucia. Niedokrwienie kończyn wywołane zawężeniem światła naczyń krwionośnych, dodatkowo utrudnia sytuację. Gojenie ran jest wówczas zaburzone, a procesy odpornościowe zachodzą nieprawidłowo. Powoduje to stan zapalny, zakażenie, które często nie są obserwowane u cukrzyków. W efekcie dochodzi do rozwoju zakażenia, potem do martwicy, która staje się bezpośrednią przyczyną utraty kończyny.
Stopa cukrzycowa – rozpoznanie zakażenia
Infekcje są najczęstszą przyczyną hospitalizowania chorych na cukrzycę. Podstawą rozpoznania infekcji jest ocena występowania cech klinicznych zakażenia. W przypadku wystąpienia objawów konieczne jest wykluczenie zapalenia kości. Antybiotykoterapię prowadzi się na podstawie wyników bakteriologicznego wymazu. Leczenie owrzodzeń u diabetyków jest powinno odbywać się w specjalistycznych poradniach w sterylnych warunkach.
Dlaczego rozwija się stopa cukrzycowa?
Neuropatia cukrzycowa połączona z niedokrwieniem kończyn dolnych są czynnikami powodującymi wystąpienie owrzodzenia. Ponieważ, na skutek neuropatii zanikają zdolności czuciowe włókien nerwowych, chory nie odczuwa bólu. Właśnie dlatego drobne urazy ani większe skaleczenie nie powodują żadnych dolegliwości. Urazy mają prawo powstawać, gdyż neuropatia motoryczna powoduje zmianę kształtu stopy.
Pojawiają się tzw. „palce młoteczkowate”, podwyższenie sklepienia podłużnego stopy. W tej sytuacji obuwie przestaje pasować. Na domiar złego, chorzy nie odczuwają żadnego dyskomfortu związanego z noszeniem niespasowanego obuwia. Zniekształcenia stóp powodują ograniczenie ruchomości stóp. Zmiany kształtu stopy powodują zmianę w rozkładaniu sił nacisku i przeciążania szczytów stopy, głów kości śródstopia i pięt. W tych obszarach powstają zgrubienia, zwane modzelami. Są to obszary twardego, zrogowaciałego naskórka, które mogą powodować niszczenie tkanek, leżących głębiej.
Udało się udowodnić, że to urazy zewnętrzne są najczęściej przyczyną owrzodzeń. Autonomiczna neuropatia przyczynia się do zmniejszenia potliwości stóp, na skutek czego skóra jest przesuszona, skłonna do pęknięć i o wiele łatwiej o jej skaleczenie. Problem tkwi w tym, że neuropatia czuciowa na ogół rozwija się w ukryciu i przez długi czas nie daje żadnych znaków. Jeśli chory nie zostanie przebadany pod kątem występowania neuropatii, ani on, ani diabetolog nie będą wiedzieli, o pojawieniu się przykrego powikłania.
Badanie na obecność neuropatii
Wbrew pozorom badanie jest bardzo proste i wymaga jedynie nylonowego włókna, zwanego „monofilamentem”. Badanie przeprowadza zwykle pielęgniarka. Neuropatię stwierdza się u 82% chorych.
Bezpośrednie przyczyny owrzodzeń powodujących zespół stopy cukrzycowej
- zacięcie podczas obcinania paznokci u stóp
- stosowanie preparatów na odciski
- chodzenie boso – niesie ze sobą ryzyko skaleczenia np. szkłem
- próba rozgrzania stóp o gorący piec / grzejnik czy termofor – osoby z cukrzycą często odczuwają zimno w obszarze konczyn dolnych, dlatego też próbują rozgrzać stopy, na skutek czego może dojść do oparzenia.
Stopa cukrzycowa – badania i objawy
Niedokrwienie stóp można stwierdzić na podstawie badania tętna na tętnicy grzbietowej stopy i tętnicy piszczelowej tylnej. Badanie przeprowadza się palpacyjnie. Poza tym, niedokrwiona stopa ma kolor blady, sinawy i cienką, błyszczącą skórę. Często też, brak na niej owłosienia. Paznokcie są zgrubiałe, a opuszczone stopy – czerwone, przy elewacji stają się blade. Nie występuje też objaw. tzw. „chromania przestankowego” (ból, dyskomfort związany z chodzeniem, utykanie związane z patologicznymi zmianami w tętnicach). Przy pomocy aparatu Doplera bada się wskaźnik kostkowo-ramienny (ABI).
Wskaźnik ten to nic innego jak wysokość ciśnienia skurczowego badanego na tętnicy piszczelowej tylnej podzielony przez wysokość tego samego ciśnienia na tętnicy ramieniowej. Wartość mieszcząca się w przedziale 0,9-1,1 jest prawidłowa, natomiast poniżej 0,5 oznacza krytyczne niedokrwienie kończyny. Szansa na wygojenie jest wówczas bliska 0. Brak postępu w gojeniu rany również jest czynnikiem świadczącym o niedokrwieniu.
Stopa cukrzycowa – leczenie
Po zauważeniu skaleczenia, pacjent powinien zdezynfekować ranę środkiem aseptycznym typu „octenisept”. Nie może być to woda utleniona. Ranę należy też zabezpieczyć jałowym opatrunkiem. W poradni stopy cukrzycowej leczenie obejmuje kilka elementów:
- chirurgiczne oczyszczanie rany skalpelem – usuwanie tkanek objętych nekrozą. Zabieg wykonuje się co tydzień lub 2.
- posiew mikrobiologiczny – w tym celu pobiera się fragment tkanki objętej zakażaniem
- odciążanie kończyny – stosuje się specjalne obuwie ortopedyczne, tak by, nacisk na uszkodzoną skórę był jak najmniejszy
- ocena niedokrwienia stopy – w razie wystąpienia niedokrwienia angazuje się w leczenie chirurga naczyniowego
- wyrównanie metaboliczne – glikemia, profil lipidowy, ciśnienie tętnicze, stężenie albumin
- edukacja pacjenta – pielęgnacja i zapobieganie patologicznym zmianom w obrębie stóp
