Gastropareza jest zaburzeniem opróżniania żołądka spowodowanym uszkodzeniem nerwów autonomicznych.
Gastropareza – przyczyny
W przebiegu gastroparezy dochodzi do przewlekłego opóźnienia opróżniania żołądka spowodowanego upośledzeniem jego motoryki na skutek neuropatii autonomicznej występującej w przebiegu między innymi:
- chorób układowych – toczeń rumieniowaty układowy, twardziny układowej, amyloidozy;
- chorób neurologicznych – choroby Parkinsona, stwardnienia rozsianego;
- zaburzeń endokrynologicznych – niedoczynności tarczycy, cukrzycy;
- w przebiegu terapii lekami – opioidami (morfina, fentanyl), przeciwcholinergicznymi (stosowanymi np. w leczeniu przewlekłej obturacyjnej choroby płuc), analogami GLP-1 (wykorzystywanymi w terapii cukrzycy);
- zakażeń wirusami – CMV (wirus cytomegalii), EBV (wirus Ebsteina-Barr), VZV (wirus ospy wietrzne i półpaśca);
- zabiegów operacyjnych (wagotomii);
- w wyniku niedokrwienia jelit;
- z przyczyn nieznanych (idiopatycznych).
Gastropareza cukrzycowa jest najczęstszą odmianą gastroparezy, dotyczy około 30-50% chorych na cukrzycę typu 1 i typu 2. Powoduje ją jedno z powikłań cukrzycy, czyli neuropatia obwodowa, dotycząca również nerwów zaopatrujących mięśnie gładkie przewodu pokarmowego. Powtarzające się epizody hiperglikemii i hipoglikemii oraz wahania poziomu insuliny we krwi przyspieszają rozwój neuropatii.
W wyniku uszkodzenia włókien nerwów autonomicznych, przede wszystkim nerwu błędnego, zaburzona zostaje motoryka żołądka – dochodzi do spowolnienia przemieszczania pokarmu do dalszych części przewodu pokarmowego i w konsekwencji do zalegania treści pokarmowej i rozdęcia żołądka.
Gastropareza – objawy
Gastropareza jest trudna do zdiagnozowania ze względu na brak charakterystycznych objawów i częste mylenie jej z refluksem żołądkowo-przełykowym. Najczęściej występujące objawy to: zgaga, nudności, wymioty niestrawioną treścią pokarmową, uczucie pełności, zwłaszcza po posiłkach, wczesne uczucie sytości po niewielkiej ilości jedzenia, dyskomfort i ból w nadbrzuszu, wzdęcie, pobolewania pod mostkiem, w górnej części brzucha, uczucie rozdęcia żołądka, nadmiernego przepełnienia, utrata masy ciała, niedożywienie, odwodnienie, dyselektrolitemia, spadki glikemii (charakterystyczne zwłaszcza dla gastroparezy cukrzycowej).
Gastropareza – diagnostyka
Badania diagnostyczne mają na celu ustalić rozpoznanie gastroparezy i wykluczyć inne przyczyny występowania takich objawów. W diagnostyce różnicowej trzeba uwzględnić: chorobę wrzodową oraz zapalenie błony śluzowej żołądka i dwunastnicy; refluks dwunastniczo-żołądkowy; regurgitacje występujące w przebiegu różnych chorób, m.in. w zespole przeżuwania, chorobie refluksowej przełyku; dyspepsja czynnościowa; jadłowstręt psychiczny i bulimia; zespół wymiotów cyklicznych; niedoczynność tarczycy; przewlekłe stosowanie kannabinoidów.
Do podstawowych badań należą:
- badanie RTG górnego odcinka przewodu pokarmowego z użyciem środka kontrastowego (barytu),
- USG i techniki dopplerowskie (ocena zmian w odcinku antralnym żołądka po spożyciu pokarmu),
- gastroskopia,
- elektrogastrografia (EGG – ocena aktywności motorycznej przewodu pokarmowego),
- endoskopia kapsułkowa (ocena zmian pH z kwaśnego w żołądku na zasadowe w dwunastnicy),
- testy wydechowe (ocena stężenia 13CO2 w wydychanym powietrzu po spożyciu pokarmu znakowanego tym izotopem),
- manometria (ocena częstotliwości skurczów mięśniówki żołądka na czczo, po posiłku i po podaniu leków pobudzających perystaltykę),
- ocena pasażu pokarmu w scyntygrafii (standard w rozpoznaniu gastroparezy, mierzenie szybkości opróżniania żołądka z posiłku znakowanego izotopem technetu).
Gastropareza – leczenie
Podstawowym elementem leczenia gastroparezy jest odpowiednia dieta. Należy spożywać od czterech do sześciu posiłków dziennie przez około pół godziny, dokładnie przeżuwając pokarm. Przez około 1-2 godziny po posiłku należy przyjmować pozycję siedzącą. Powinno się unikać pokarmów bogatych w tłuszcze, błonnik i włókna pokarmowe.
W ciężkich przypadkach przebiegających z niedożywieniem należy zastosować żywienie pozajelitowe lub dojelitowe.
W farmakoterapii stosuje się następujące grupy leków:
- prokinetyczne – zwiększają kurczliwość mięśniówki żołądka, przez co przyspieszają jego opróżnianie; zmniejszają nasilenie nudności, mają działanie przeciwwymiotne (metoklopramid, cisapryd, domperidon, erytromycyna);
- przeciwwymiotne – nie wpływają na szybkość pasażu pokarmu, zmniejszają nasilenie objawów (ondasetron, chlorpromazyna);
- przeciwbólowe – należy unikać leków opioidowych, jedynie w ostateczności można zastosować słabe opiaty, takie jak tramadol;
- zmniejszające wydzielanie kwasu solnego – inhibitory pompy protonowej (IPP) – zmniejszają uczucie zgagi, ograniczają ryzyko rozwoju choroby refluksowej (pantoprazol, omeprazol, esomeprazol).
W przypadku zaawansowanej choroby refluksowej należy zastosować leczenie niefarmakologiczne, czyli elektryczną stymulację żołądka, wstrzyknięcie toksyny botulinowej do odźwiernika, chirurgiczną plastykę żołądka i endoskopową pyloromiotomię.
