Nadciśnienie tętnicze pierwotne jest przewlekłym schorzeniem układu sercowo-naczyniowego. Jest bardzo rozpowszechnione w naszym kraju, gdyż dotyka miliony Polaków. Wykrywalność nadciśnienia sięga nawet 3/4 wszystkich przypadków, jednakże osób z dobrze kontrolowanym nadciśnieniem jest znacznie mniej, bo jedynie 1/4.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne – przyczyny
Dokładna przyczyna trwale podwyższonego ciśnienia krwi nie jest znana, aczkolwiek na stan ten mają wpływ predyspozycje genetyczne oraz czynniki środowiskowe, takie jak dieta, aktywność fizyczna, stresujący tryb życia czy typ osobowości. Częściej chorują mężczyźni, którzy w dodatku na nadciśnienie tętnicze pierwotne zapadają w młodszym wieku. Kobiety aż do menopauzy znajdują się pod ochronnym wpływem żeńskich hormonów płciowych – estrogenów.
W rozwoju nadciśnienia tętniczego pierwotnego bierze udział układ renina-angiotensyna-aldosteron, który w fizjologicznych warunkach odpowiada za podwyższanie ciśnienia krwi pod wpływem sygnałów z odpowiednich receptorów. W stanach patologicznych czynność tego układu peptydów zostaje rozstrojona i staje się wzmożona, przez co ciśnienie tętnicze rośnie w sposób niekontrolowany.
Innym układem powodującym wzrost ciśnienia jest część współczulna autonomicznego układu nerwowego. Pod wpływem sygnałów z otoczenia następuje między innymi mobilizacja serca do wzmożonej pracy, skurcz naczyń układu pokarmowego i skóry, zwiększenie dopływu krwi do mięśni oraz wyrzut adrenaliny, która także ma kurczący wpływ na naczynia krwionośne. Część ta odpowiedzialna jest za przygotowanie organizmu do walki lub ucieczki. Kiedy układ współczulny jest nadmiernie pobudzony, może wystąpić trwałe podwyższenie ciśnienia tętniczego.
Za regulację ciśnienia tętniczego w organizmie człowieka odpowiada także grupa substancji nazywanych peptydami natriuretycznymi. Są to związki wydzielane pod wpływem zwiększonego stężenia sodu, których głównym zadaniem jest zwiększenie wydalania tego jonu. Są wytwarzane między innymi w sercu (ANP) czy w mózgu (BNP). Jeśli z jakiegoś powodu ich stężenie i produkcja maleje, sód przestaje być prawidłowo usuwany, co powoduje wzrost ciśnienia tętniczego.
Znaczenie w regulacji ciśnienia na poziomie obwodowym mają też substancje wytwarzane naczyniach krwionośnych, dokładniej w warstwie wewnętrznej ściany naczyń – śródbłonku. Wydzielane tam substancje mają działanie przeciwstawne i dzięki temu skutecznie wzajemnie regulują swoje działanie. Funkcję rozszerzającą naczynia ma tlenek azotu (NO), a kurczącą endoteliny.
Działania wszystkich układów są ze sobą powiązane i podlegają ścisłej regulacji przez sprzężenia zwrotne i czynniki zewnętrzne. Zachwianie homeostazy może skutkować przesunięciem ciśnienia tętniczego do wartości powyżej 140/90.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne – objawy
Przez wiele lat nadciśnienie może przebiegać bezobjawowo, a obraz choroby jest mało specyficzny. Osoby chorujące często skarżą się na ból głowy, spadek wydolności fizycznej, niepokój i problemy ze snem.
Choroba nie przebiega w identyczny sposób u wszystkich pacjentów. Niektórzy od początku prezentują utrwalony charakter nadciśnienia tętniczego, a u innych przebieg jest zmienny. Bywają u nich okresy podwyższonego ciśnienia na zmianę z okresami prawidłowego.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne – rozpoznanie
Podstawowym badaniem diagnostycznym jest pomiar ciśnienia tętniczego za pomocą ciśnienia tętniczego. Codzienne monitorowanie ciśnienia i zapisywanie jego wartości jest pomocne w ustalaniu przebiegu choroby. Lekarz zleca także badania laboratoryjne w celu znalezienia przyczyny podwyższonego ciśnienia. Badanie RTG klatki piersiowej umożliwia obserwację sylwetki serca i pomaga ustalić powiększenie lewej komory, natomiast EKG dodatkowo ujawnia nieprawidłowości w zakresie przewodnictwa oraz przeciążenie serca.
Bardzo ważny jest też dokładny wywiad, w którym lekarz pyta o inne choroby mogące mieć wpływ na wystąpienie nadciśnienia, przyjmowane leki i okoliczności skoków ciśnienia. Wszystkie informacje są konieczne dla lekarza do jak najlepszego ustawienia pacjentowi leczenia. Pomocne są także konsultacje okulistyczne w celu zbadania dna oka.
Diagnostyka nadciśnienia tętniczego pierwotnego musi obejmować różnicowanie z nadciśnieniem wtórnym, czyli takim, gdzie występuje jednoznaczna przyczyna. Takim stanem jest na przykład występowanie guza chromochłonnego produkującego aminy katecholowe. Kolejnym elementem rozpoznania jest ustalenie ciężkości nadciśnienia i zlecenie dodatkowych badań. Czynność serca, nerek, układu hormonalnego i naczyń, powinna podlegać regularnej kontroli. Należy zwracać uwagę na układ naczyniowy mózgu, miażdżycę, cukrzycę i schorzenia nerek.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne – leczenie
Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym pierwotnym obejmuje leczenie farmakologiczne oraz modyfikację stylu życia. Odpowiednia dieta, aktywność fizyczna i redukcja poziomu stresu korzystnie wpływają na leczenie nadciśnienia, a niekiedy same w sobie działają dostatecznie dobrze. Przy doborze odpowiedniego leczenia ważne są: wiek pacjenta, tryb życia, choroby współistniejące, występowanie i rodzaj powikłań narządowych i oczywiście wysokość nadciśnienia tętniczego.
Dysponujemy wieloma grupami leków przeciwnadciśnieniowych, które są szczególnie zalecane u określonych grup pacjentów. Zawsze można stosować również terapię wielolekową. Stany nagłe wymagają natychmiastowego obniżenia ciśnienia, dlatego w razie ich wystąpienia poleca się wezwanie pogotowia ratunkowego.
Nadciśnienie tętnicze pierwotne – profilaktyka
Nie u każdego przynosi efekty, ze względu na wieloczynnikowe pochodzenie choroby, jednak specjaliści są zgodni, że zwiększenie aktywności fizycznej, dobrze zbilansowana dieta ze zmniejszoną ilością soli i cholesterolu oraz unikanie używek (papierosów, alkoholu) wpływa korzystnie na funkcjonowanie układu krążenia.
