Halluksy jest to potoczne określenie na postępujące przywiedzenie palucha w stawie śródstopno-paliczkowym pierwszym. Towarzyszy temu pronacja palucha i postępująca szpotawość pierwszej kości śródstopia. Nieprawidłowe ułożenie kości doprowadza do zaburzenia obrysu przyśrodkowego stopy. Objawia się to wystającą głową pierwszej kości śródstopia do wewnętrznej strony stopy.
Samo określenie „Hallux” jest to po prostu łacińska nazwa pierwszego (dużego) palca u stopy. Medycznym określeniem na powstałą deformacje jest hallux valgus – czyli paluch koślawy. Jednakże określenie „halluksy” tak głęboko weszło w świadomość społeczeństwa, że będzie ono używane zamiennie w tekście.
Paluch koślawy – występowanie i etiologia
Halluksy są najczęstszą deformacją w obrębie stopy. Szacuje się, że występują u około 2-4% światowej populacji i aż w 85% mogą pojawiać się one obustronnie. Początek choroby zaczyna się najczęściej w wieku 20-30 lat, jednak istnieje postać młodzieńcza, która pojawia się w wieku szkolnym i jest o wiele trudniejsza do leczenia. Warto też podkreślić, że na halluksy cierpią głównie kobiety. Stosunek ten wynosi 15:1 na niekorzyść płci pięknej.
Dotychczasowo sądzono, że proporcja ta jest spowodowana niewłaściwym obuwiem noszonym przez kobiety (buty na obcasie), jednak badania co do wpływu tego czynnika pozostają niejasne. Zastanawiające jest również to, że halluksy występują w populacjach w krajach rozwijających się, gdzie kobiety nigdy nie nosiły butów na obcasie. Jednakże, w jednym z badań naukowych wykazano, że społeczeństwa noszące buty częściej dotyka problem palucha koślawego, niż populacje przemieszczające się na bosych stopach.
Obecnie literatura medyczna dzieli chorobę na dwie kategorię – na postać idiopatyczną i wtórną. W pierwszej z nich brak jest bezpośrednich czynników przyczynowych, jednak postuluje się że istnieją pewne cechy, które mogą wpływać na rozwój choroby. Należą do nich:
- predyspozycja genetyczna – 75-85% ryzyko wystąpienia palucha koślawego u córki w przypadku, gdy matka cierpiała na idiopatyczną postać choroby
- wrodzona szpotawość pierwszego promienia – fizjologicznie zwiększony kąt między pierwszą, a drugą kością śródstopia
- zwiększona ruchomość pierwszej kości śródstopia w stawie stępowo-śródstopnym
- wrodzona zwiększona pronacja pierwszego promienia stopy
W postaci wtórnej znany jest natomiast czynnik sprawszy i należą do niego:
- uszkodzenie więzadeł stawu śródstopno-paliczkowego pierwszego
- amputacja drugiego palca
- reumatoidalne zapalenie stawów
- porażenie mózgowe dziecięce
- Polio
Halluksy – patogeneza powstawania palucha koślawego
Należy zaznaczyć, że każdy z nas posiada niewielką koślawość w pierwszym stawie śródstopno-paliczkowym, co powoduje wypychanie kości do przyśrodkowej strony stopy. Problem pojawia się, gdy siły koślawiące są na tyle duże, że następuje progresja przywiedzenia palucha, rozciągnięcia torebki stawowej oraz więzadeł i w ostateczności powstania deformacji.
Dodatkowo dochodzi do zwichnięcia bocznego trzeszczki, stabilizowanej pierwotnie przez ścięgno przywodziciela palucha i więzadła śródstopnego poprzecznego głębokiego. Także przemieszczeniu ulegają ścięgna mięśni prostowników i zginaczy palucha oraz ścięgno mięśnia odwodziciela. Wszystkie opisane zmiany pogłębiają powstającą deformację i przyczyniają się do jej nieuchronnej progresji.
Utworzone halluksy mają wiele skutków ubocznych, gdyż w wyniku przemieszczenia kości śródstopia i palca pierwszego dochodzi do zmiany rozłożenia obciążeń podczas chodzenia. Nadmiernie zostają obciążone kości śródstopia II-IV, co doprowadza do zwyrodnień oraz bólów w obrębie tych stawów. Także w stawie śródstopno-paliczkowym pierwszym dochodzi do szybkiego rozwoju zmian zwyrodnieniowych, co doprowadza do jego niszczenia.
Objawy i skargi zgłaszane z powodu palucha koślawego
Mimo, że początkowo halluksy stanowią jedynie problem kosmetyczny, to wraz z progresją choroby pojawiają się bardziej dokuczliwe dolegliwości, jak:
- niemożność noszenia butów – początkowo z wąskim przodem
- ból pod wpływem ucisku obuwia na halluksy
- ból pod środkową częścią przodostopia w czasie chodzenia
- ból i ograniczenie ruchomości w stawie śródstopno-paliczkowym pierwszym
- w zaawansowanej formie przewlekłe utykanie
Zazwyczaj objawy są na tyle charakterystyczne, że ortopeda nie ma problemu z diagnozą. W niektórych przypadkach konieczne jest jednak zlecenie zdjęcia rentgenowskiego dla oceny stopnia deformacji.
Leczenie Hallux valgus
Niestety nie ma obecnie skutecznych metod zapobiegania pojawianiu się palucha koślawego. Dostępne na rynku ortezy nie chronią przed rozwoje halluksów, jednak mogą być stosowane przez pacjentów do zmniejszania dolegliwości bólowych.
W leczeniu nieoperacyjnym stosowane są natomiast:
- wkładki odciążające przodostopie
- wkładki międzypalcowe, ochraniające od strony przyśrodkowej pierwszą kość śródstopia
- miejscowo stosowane niesteroidowe leki przeciwzapalne
- ultradźwięki, fonoforeza z żelem oraz laser
Najbardziej skuteczne i przynoszące najtrwalsze efekty daje leczenie operacyjne, które ma na celu korekcję kształtu, tak aby przywrócić w maksymalnie możliwy sposób prawidłowe stosunki anatomiczne kości w obrębie przodostopia.
