Plemniki zdolne do zapłodnienia to żywotne komórki męskie o prawidłowej budowie, które po przedostaniu się do kobiecych dróg rodnych wykazują potencjał do zapłodnienia komórki jajowej. Współcześnie problem bezpłodności dotyczy około 14-20% par. Jak podają dane, wiele z przypadków bezpłodności leży po stronie męskiej.
Powstawanie męskich komórek rozrodczych
Skomplikowany proces powstawania męskich komórek rozrodczych (spermatogeneza) odbywa się w kanalikach plemnikotwórczych jąder. Plemniki zdolne do zapłodnienia komórki jajowej muszą zatem przejść wiele przemian, aby w efekcie końcowym ich jakość wystarczała do poczęcia dziecka. Dojrzałe gamety męskie powstają z młodszych komórek zwanych spermatogoniami.
W wyniku podziałów mitotycznych spermatogonia przekształcają się w spermatocyty, które przechodzą przez podział mejotyczny (redukcyjny). W efekcie tego procesu powstają haploidalne komórki znane jako spermatydy. Kolejne podziały, którym ulegają spermatydy kończą się wytworzeniem dojrzałych plemników, zbudowanych z wici, akrosomu i główki. Etap ten znany jest pod nazwą spermiogenezy. Procesy prowadzące do wytworzenia plemników trwają około 72 dni. Długotrwała gorączka może skutkować chwilową bezpłodnością, jako że spermatogeneza zachodzi w temperaturze 3-5 stopni niższej niż ciało mężczyzny.
Przyczyny męskiej niepłodności
To, czy mężczyzna wyprodukuje plemniki zdolne do zapłodnienia, warunkowane jest przez współgranie licznych hormonów. Produkcja męskich komórek zależy od poziomu testosteronu, którego ilość regulowana jest hormonem LH (lutropina), oraz od pobudzania komórek plemnikotwórczych przez FSH (folikulotropina). Problem bezpłodności dotyka co 20 mężczyznę. Wśród patologicznych zmian nasienia wyróżniamy:
– zburzenia ilościowe – mogą występować jako azoospermia, która objawia się brakiem plemników w nasieniu. Może być efektem niedrożności kanalików nasiennych, bądź ich wrodzonym brakiem. Może występować również jako efekt pierwotnej dysfunkcji jąder. Oligozoospermia, z którą mamy do czynienia kiedy w 1 ml ejakulatu znajduje się poniżej 20 mln plemników. Polizoospermia objawiająca się zbyt wysoką ilością plemników w spermie.
– zaburzenia jakościowe – mogą występować pod postacią teratozoospermii, kiedy około 50% plemników wykazuje nieprawidłowości w budowie, bądź asthenozoospermii. Ten ostatni przypadek dotyczy sytuacji, kiedy tylko ok. 25% męskich komórek rozrodczych to komórki ruchliwe.
Do przyczyn męskiej bezpłodności zaliczyć można przyczyny natury medycznej i środowiskowe. Tradycyjnie przyczyny niepłodności męskiej dzieli się na:
– przedjądrowe – wynikają głównie z nieprawidłowej czynności jąder związanej z zaburzeniami hormonalnymi. Przykładem może być wtórna niewydolność jąder (hipogonadyzm hipogonadotropowy), która wynika z nieprawidłowej sekrecji gonadoliberyny przez podwzgórze. Niedobory gonadotropin u mężczyzn mogą przejawiać się azoospermią, bądź oligospermią. Obniżony poziom gonadotropin u mężczyzny może być efektem gruczolaka przysadki, jej urazu, bądź przebytego zawału. Warto dodać, że u płci męskiej hiperprolaktylemia może skutkować problemami z potencją, oraz zaburzeniami w ruchliwości i ilości plemników. Do tej grupy zaliczamy również silny stres, który wpływa na jakość nasienia.
– jądrowe – objawiają się zaburzeniami pracy jąder, co może być skutkiem radio- i chemioterapii, chorób o charakterze infekcyjnym (świnka, gruźlica, kiła), mutacji genetycznych (zespół Kinefeltera, mikrodelecje chromosomu Y), chorób ogólnoustrojowych, nieprawidłowości naczyniowych (skręcenie jądra, żylaki powrózka nasiennego), wnętrostwa, pierwotnej niewydolności kanalików nasiennych, czynników środowiskowych (pestycydy, kontakt z metalami ciężkimi, wysokie promieniowanie, bytowanie w wysokiej temperaturze otoczenia, nadużywanie papierosów, alkoholu i narkotyków), oraz chorób autoimmunologicznych (autoimmunizacyjne zapalenie jądra, przeciwciała przeciwplemnikowe).
– pozajądrowe – objawiają się problemami wyprowadzania ejakulatu, które może być skutkiem wrodzonego braku nasieniowodów, mutacji genetycznych (mukowiscydoza, wielotorbielowtość nerek typu dorosłych), wrodzonej bądź poinfekcyjnej niedrożności nasieniowodów, nieprawidłowości ejakulacji (anejakulacja, wsteczny wytrysk nasienia do pęcherza) i chorób ogólnoustrojowych (stwardnienie rozsiane).
Badanie nasienia
Problemy z płodnością wśród par definiuje się jako niemożność poczęcia dziecka przez co najmniej rok. Przy czym istotne jest również to, aby występowała odpowiednia częstotliwość stosunków płciowych (ok. 3-4 razy w tygodniu). Badanie nasienia jest pierwszym etapem diagnostyki niepłodności męskiej. Nie jest to jednak podstawa stwierdzenia niepłodności, a jedynie etap przesiewowy, którego wynik stanowi rozpoczęcie do podjęcia dalszych działań. Zaleca się również powtórzenie badania po ok. 3 miesiącach. Ocenie poddaje się nie tylko żywotność plemników, ale i ich ruchliwość, ilość i budowę morfologiczną. Plemniki zdolne do zapłodnienia powinny składać się z prawidłowej główki, witki i akrosomu.
Zmiana diety w leczeniu bezpłodności
Badania wykazują, że zmiana diety może poprawić jakość ejakulatu i wpłynąć zarówno na ilość plemników, jak i na ich budowę. Mężczyźni z zaburzeniami płodności powinni suplementować się preparatami bogatymi w cynk. Wyniki badań potwierdzają, że niedobór cynku może wpłynąć na koncentrację, żywotność, ruchliwość i budowę plemników. Na płodność wpływa również stężenie witaminy D, E, B6 i B12. Warto zadbać o odpowiednie nawodnienie, oraz dietę bogatą w nienasycone kwasy tłuszczowe, białka roślinne, oraz naturalne antyoksydanty.
