Otalgia, czyli ból ucha, jest częstym schorzeniem spotykanym w podstawowej opiece zdrowotnej. Otalgia może być związana z wieloma możliwymi przyczynami. Gdy geneza choroby wywodzi się bezpośrednio z ucha – jest to tzw. pierwotna otalgia. W przypadku otalgii wtórnej lub skierowanej, badanie słuchu jest zwykle prawidłowe, a ból może pochodzić z różnych miejsc.
Przyczyny otalgii
Ucho przyjmuje włókna czuciowe z nerwów czaszkowych oraz nerwów szyjnych – C2 i C3. Nerwy umiejscowione są głównie w głowie, szyi i klatce piersiowej. Z tego względu tak wiele chorób może powodować ból ucha. Struktury ucha wewnętrznego (tj. ślimaka i kanałów półkolistych) są unerwione przez nerw czaszkowy (przedsionkowo-ślimakowy), który pozbawiony jest włókien bólowych. Dlatego większość patologicznych stanów zlokalizowanych w obrębie ucha wewnętrznego nie powoduje bólu.
Często stwierdza się, że 50% bólu w uchu to wtórna otalgia, oraz że 50% wtórnej otalgii wynika z przyczyn stomatologicznych. Szacunki te nie są jednak oparte na żadnych pewnych, opublikowanych badaniach. Przyczyny otalgii u dzieci są podobne do tych u dorosłych, chociaż choroba ucha środkowego (szczególnie ostre zapalenie ucha środkowego) znacznie częściej występuje u dzieci.
Ostre zapalenie ucha środkowego jest prawdopodobnie najczęstszą przyczyną pierwotnej otalgii. Błona bębenkowa jest klasycznie czerwona i wybrzuszona, ale może również być biała lub różowa, a przebarwienia czasami obejmują tylko część błony bębenkowej. Zapalenie ucha zewnętrznego (znane powszechnie również jako ucha pływaka) zazwyczaj prowadzi do obrzęku i zaczerwienienia kanału słuchowego. W kanale słuchowym często występują zanieczyszczenia, które pokrywają błonę bębenkową. Delikatne zapalenie ucha zewnętrznego może być trudne do zidentyfikowania podczas podstawowego badania, ale zwykle występuje zauważalna tkliwość, gdy lekarz ściąga małżowinę uszną lub naciska na nią.
Ciała obce w kanale słuchowym są najczęściej spotykane dzieci. W jednym z badań określono najczęściej usuwane ciała obce. W większości były to: koraliki, papier, ziarna popcornu i owady. Większość ciał obcych można usunąć pod powiększeniem za pomocą kleszczyków lub aligatora. Jeśli ta procedura nie zakończy się sukcesem, powinno się usunąć ciało obce po zastosowanie środków uspokajających.
Ocena kliniczna
Kluczowe czynniki obejmują wiek pacjenta, lokalizację bólu (w tym celu lekarz może poprosić pacjenta o wskazanie najbardziej bolesnego miejsca palcem), promieniowanie bólu, czynniki obciążające (np. częste żucie), powiązane objawy (otologiczne i układowe) oraz czynniki ryzyka nowotworowego (np. osoby starsze, regularne używanie tytoniu lub alkoholu). Symptomy otalgii
Objawy otologiczne, które sprzyjają pierwotnej przyczynie obejmują rozładowanie, szum w uszach, utratę słuchu i zawroty głowy. Nasilenie bólu niekoniecznie jest skorelowane z pierwotną przyczyną.
Otalgia – badanie lekarskie
Kluczowymi elementami badania fizykalnego są: badanie małżowiny usznej i okolicy okołowierzchołkowej oraz dokładne badanie otoskopowe, które może wymagać usunięcia woskowiny. Czułość, która występuje przy trakcji na małżowinę uszną lub nacisk na nią wskazuje na stan zewnętrznego przewodu słuchowego.
Ponadto podstawowe badanie powinno obejmować badanie nosa i ustnej części jamy ustnej. Badanie palpacyjne głowy i szyi oraz badanie nerwów czaszkowych. Dziąsło należy zbadać i objąć palcami, a zęby sprawdzić poglądowo, aby ocenić ich tkliwość.
Testy diagnostyczne
Ocena słuchu za pomocą audiometrii lub prostych testów (np. szarpanie ucha palcem lub sprawdzanie poziomu słyszenia szeptem) jest wskazana u pacjentów, którzy zauważyli ubytek słuchu. Ocena ruchomości błony bębenkowej za pomocą pneumatycznej otoskopii lub tympanometrii może być pomocna, jeśli istnieje podejrzenie choroby ucha środkowego. Gdy badanie fizykalne jest normalne, a celem jest wykluczenie guza, pacjent powinien mieć wykonane badanie nasolaryngoskopii i rezonansu magnetycznego głowy i szyi z kontrastem. Kiedy choroba jest widoczna podczas badania, wskazana jest tomografia komputerowa (CT) z podłożem kontrastowym. Urazy kostne należy oceniać za pomocą tomografii komputerowej.
Przyczyny stomatologiczne otalgii na ogół obejmują zęby trzonowe. Różnorodne choroby zębów mogą powodować otalgię, ale najczęstszymi są próchnica oraz ropnie przyzębia. Lekarz podczas badania powinien obmacać dziąsła i dotknąć zębów ostrzem pióra, aby ocenić ich tkliwość. Zapalenie gardła i zapalenie migdałków często powoduje ból związany z uchem i jego okolicami. U niektórych pacjentów z zapaleniem gardła ból ucha może być podstawową dolegliwością.
Badanie zwykle od razu wskazuje na przyczyny, jednak, jeśli diagnoza nie jest od razu jasna, badania obrazowe i dodatkowe konsultacje mogą być rozsądnymi opcjami. Otalgia może być jedynym z objawóe występującym w kilku poważnych stanach, takich jak zapalenie tętnic i nowotwory złośliwe.
