Zespół krótkiego jelita to jednostka chorobowa, którą stwierdza się gdy znaczna część jelita jest wycięta lub wyłączona z pasażu treści pokarmowej i nie pełni swojej zwyczajowej funkcji. W wyniku zespołu krótkiego jelita następuję znaczące zmniejszenie powierzchni wchłaniania składników odżywczych i pojawiają się liczne niedobry pokarmowe. Przyjęcie pokarmów u chorego z zespołem krótkiego jelita powoduje obfite biegunki, utratę wartości odżywczej pokarmów oraz wody i elektrolitów.
Zespól krótkiego jelita powoduje że odżywianie zwyczajową drogą jest niewystarczające aby utrzymać chorego przy życiu i konieczne jest wprowadzenie leczenia żywieniowego. Chorobę tą, stwierdza się u dorosłych posiadających mniej niż 150-200 cm czynnego jelita. Początkowo żywienie zwyczajową drogą może być niewystarczające, jednak czasami dochodzi do adaptacji przewodu pokarmowego w wyniku której jelito grube przejmuje częściowo funkcje wchłaniania składników odżywczych. Warunki niezbędnym do adaptacji jest zachowanie części jelita grubego. Wyróżniamy dwie postaci zespołu krótkiego jelita:
- Typ I, tzw. Jejunostomia końcowa, w której brak jest również jelita grubego
- Typ II, jelito cienkie zespolone z poprzecznicą
- Typ III, wycięta jedynie część jelita cienkiego przy zachowaniu jego ciągłości, nawet 30 cm zachowanego jelita wystarczy aby zachować wchłanianie na odpowiednim poziomie.
Szansę na odzyskanie autonomii pokarmowej u pacjentów z połączeniem jelita cienkiego i grubego mają osoby u których zachowane zostało około 50-60cm powierzchni natomiast u pacjentów bez jelita grubego musi zostać zachowane około 100-115cm jelita.
Zespół krótkiego jelita – przyczyny
Do wyłączenia czynności jelita przyczyniają się często choroby o podłożu zapalnym, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna. Często konieczność wycięcia dużej części jelita pojawia się przy nowotworach zlokalizowanych w obrębie jelita lub przy martwicy jelita pochodzenia naczyniowego. Martwica jelita może powstać w wyniku zakrzepu/zatoru tętnicy krezkowej lub mechanicznego przerwania ciągłości naczyń.
Do zaniknięcia funkcji jelita dochodzi również w przypadku popromiennego zapalenia jelit, terapii stosowanej do leczenia nowotworów. Ponadto, do zespołu krótkiego jelita może prowadzić celiakia oraz mukowiscydoza. Istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko wystąpienia zespołu są przetoki jelitowe (zarówno wewnętrzne jak i zewnętrzne) oraz wystąpienie zjawiska skrętu jelita.
Zespół krótkiego jelita – objawy
Objawy tej jednostki chorobowej ujawniają się zwykle już podczas hospitalizacji. Objawy można ogólnie podzielić na wczesne i późne. Objawy wczesne to przede wszystkim obfita biegunka, która prowadzi w krótkim czasie do odwodnienia i kwasicy metabolicznej oraz hipersekrecja kwasu solnego. Nadmierne wydzielanie kwasu solnego jest silniejsze w przypadku resekcji jelita czczego niż w przypadku jelita krętego.
Kwas solny może przyczyniać się do inaktywacji lipazy trzustkowej i przez to dodatkowo pogarszać trawienie. Nieleczone objawy nieuchronnie będą prowadzić do niedożywienia i wyniszczenia. Do objawów późnych zaliczamy wszelkie objawy pojawiające się jako konsekwencja niedoborów pokarmowych, tj. osteomalacja, osteoporoza, zaburzenia rytmu serca, niedokrwistość z niedoboru żelaza, zaburzenia psychiczne. Wśród objawów późnych wyróżniamy również kamicę nerkową, kamicę żółciową, zaburzenia czynności wątroby oraz żółtaczkę.
Objawy zespołu krótkiego jelita pojawiają się gwałtownie i zazwyczaj zespół ten diagnozowany jest jeszcze podczas pobytu pacjenta w szpitalu. Pacjent powinien zostać objęty opieką specjalistycznej poradni żywieniowej i mieć zapewniony odpowiednią drogę żywienia oraz żywienie medyczne jeśli to konieczne.
Zespół krótkiego jelita – leczenie
W zespole krótkiego jelita nie można mówić o całkowitym wyleczeniu, a jako satysfakcjonujący efekt podjętej terapii leczniczej uznaje się adaptację przewodu pokarmowego do trawienia. Zaadaptowane jelito umożliwia trawienie oraz wchłanianie pokarmów na wystarczającym poziomie i następuje zazwyczaj poprzez przejęcie funkcji jelita wyciętego przez pozostawione części jelita.
Proces leczenia można podzielić na trzy etapy.
Etap I: obejmuje leczenie pooperacyjne, polega głównie na wyrównaniu niedoborów elektrolitowych oraz przeciwdziałanie hipersekrecji kwasu solnego. Elementem leczenie pooperacyjnego jest również wdrożenie procedury żywienia pozajelitowego aby odciążyć jelita
Etap II: okres adaptacyjny, jest to okres intensywnej regeneracji, przerostu kosmków jelitowych i odzyskiwania zdolności do wchłaniania składników odżywczych. Jednocześnie zmniejsza się ryzyko kolonizacji przez patogenna florę bakteryjną. Jest to okres, w którym można częściowo zastąpić żywienie pozajelitowe żywieniem dojelitowym a nawet wdrażać stopniowo normalne posiłki aby przyspieszyć proces powrotu funkcji przewodu pokarmowego.
Etap III: etap długotrwałego leczenia, etap ten dotyczy pacjentów z ciężkimi postaciami zespołu krótkiego jelita. Polega on na przewlekłym żywieniu pozajelitowym lub dojelitowym jedynie wspomaganym żywieniem normalnym w warunkach domowych. Pacjent musi być pod stałą opieką specjalistycznej poradni żywieniowej, lekarza gastroenterologa oraz lekarza rodzinnego.
Pacjenci muszą przechodzić specjalne szkolenia z samodzielnej obsługi żywienia, podłączania pomp itp. Zwykle jednak u osób dorosłych podaż żywienia odbywa się drogą wlewów grawitacyjnych ponieważ pompy umożliwiające pacjentom poruszanie się podczas podawania żywienia nie są w Polsce refundowane. Pacjent na żywieniu domowym bez pompy, musi pozostawać podłączony do żywienia przez około 12 godzin na dobę.
