Celiakia to choroba zapalna jelit o podłożu autoimmunologicznym. Celiakię określa się również glutenozależną chorobą trzewną ponieważ reakcja immunologiczna powstaje na skutek kontaktu z glutenem. Gluten to frakcja białka pszenicy, żyta, jęczmienia czy pszenżyta. Celiakia to choroba o podłożu genetycznym. U osób predysponowanych do wystąpienia celiakii stwierdza się obecność antygenów HLA-DQ4 lub DQ8.
Pod wpływem glutenu dochodzi do aktywacji specyficznych przeciwciał – TG2, EMA oraz DGP i powstania silnej reakcji zapalnej. W przebiegu procesu autoimmunologicznego dochodzi do niszczenia kosmków jelitowych przez komórki układu immunologicznego w skutek czego upośledzone zostaje wchłanianie pokarmów. Często stwierdza się współistnienie celiakii z innymi chorobami z autoagresji, na przykład w cukrzycy typu 1, autoimmunologicznych chorobach wątroby, chorobie Hashimoto, zespole Downa, zespole Turnera czy też przy zespole Williamsa.
Przyczyny celiakii
Celiakia jest chorobą o podłożu genetycznym, jednak stwierdza się pewne czynniki mogące wyzwolić objawy choroby. Wśród czynników sprzyjających ujawnienie się choroby wyróżnia się :
- Czynniki środowiskowe
- Czynniki immunologiczne
- Czynniki zakaźne
- Czynniki metaboliczne
Celiakia może ujawnić się w dowolnym okresie życia. Ujawnieniu się celiakii sprzyja okres wczesnego dzieciństwa, dojrzewanie, życie w stresie, palenie papierosów oraz ciąża. Zwykle choroba diagnozowana jest między 30 a 50 rokiem życia, co wynika prawdopodobnie z jej bardzo nieswoistych objawów. Według najnowszych badań epidemiologicznych stwierdza się że problem celiakii dotyka około 1% populacji, w Polsce będzie to około 400tys osób.
Objawy celiakii
Objawy celiakii mogą wystąpić nagle i z dużym nasileniem lub też stopniowo zwiększać swoje nasilenie i przeplatać się z okresami remisji. Objawy celiakii są nieswoiste i mogą manifestować się ze strony różnych układów:
- Układ pokarmowy – bóle brzucha, biegunka, zaparcia, niedożywienie, zmniejszenie masy ciała, niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby, nawracające afty w jamie ustnej, zespół jelita drażliwego
- Układ nerwowy -padaczka, depresja, ataksja
- Skóra – opryszczkowe zapalenie skóry
- Układ krwiotwórczy – niedokrwistość z niedoboru żelaza
- Układ moczowo-płciowy – opóźnienie dojrzewania płciowego
Ponadto, choroba może objawiać się poprzez niski wzrost, hipoplazję szkliwa, obniżenie zdolności do skupienia uwagi, trudności w nauce, przewlekłe zmęczenie oraz obniżenie odporności.
Celiakia kliniczna
Wyróżnia się cztery postaci kliniczne celiakii. W postaci klasycznej można stwierdzić dominujące objawy ze strony układu pokarmowego oraz zanik kosmków jelitowych w badaniu obrazowym. Postać nietypowa charakteryzuje się występowaniem głównie objawów z poza przewodu pokarmowego oraz zanikiem kosmków jelitowych.
Postać niemą oraz latentna charakteryzuje przebieg bezobjawowy. Postać niemą od latentnej odróżnia widoczny zanik kosmków jelitowych, który nie występuje w postaci latentnej, ale może pojawić się po wielu latach. We wszystkich postaciach obserwuje się obecność przeciwciał, tzw. autoprzeciwciał przeciwendomyzjalnych oraz przeciw transglutaminazie tkankowej.
W celu zdiagnozowania celiakii nie wystarczy obserwacja objawów charakterystycznych dla tej choroby. Niezbędne są badania laboratoryjne, w których stwierdzić można niedobór żelaza oraz hipoalbuminemię. Konieczne są również badania serologiczne. O celiakii świadczyć może obecność przeciwciał przeciwendomyzjalnych oraz przeciwciał przeci transglutaminazie tkankowej w klasie IgA.
Warto zaznaczyć, że aby prawidłowo zdiagnozować celiakię osoba poddawana badaniom serologicznym, przed badaniem musi być na diecie zawierającej gluten przez minimum kilka miesięcy. Wykluczenie z diety glutenu może spowodować zanik specyficznych przeciwciał i utrudnić diagnostykę. Najbardziej rzetelnym potwierdzeniem istnienia celiakii będą badania endoskopowe oraz histopatologiczne.
W badaniu endoskopowym zauważyć można prześwitujące naczynia krwionośne, które normalnie są niewidoczne oraz wyżłobienia fałdów dwunastnicy czy też mozaikowa struktura powierzchni błony śluzowej jelita. Podczas badania endoskopowego może zostać pobrany wycinek. W badaniu histopatologicznym pobranego wycinka jelita, u osoby z celiakią stwierdza się zanik kosmków jelitowych oraz obecność dużej liczby limfocytów i charakterystycznych krypt.
Powikłania celiakii
Powikłania celiakii to przede wszystkim choroby wynikające z niedoborów pokarmowych, ponieważ wchłanianie wartości odżywczych z pożywienia jest w celiakii znacznie obniżone. Częstym powikłaniem jest osteomalacja oraz osteoporoza związana ze znacznie zmniejszonym wchłanianiem wapnia. Celiakie może również prowadzić do powstania chorób takich jak rak przełyku lub gardła, chłoniak jelita cienkiego oraz celiakia oporna na leczenie. Alergia na gluten może przyczynić się do poronień oraz porodów przedwczesnych.
Leczenie celiakii
Obecnie do leczenia celiakii wykorzystuje się przede wszystkim ścisłą dietę bezglutenową, to jest spożywanie glutenu w ilości mniejszej niż 10 mg na dobę. Przy diecie bezglutenowej należy pamiętać aby nie spożywać produktów zawierających gluten ale również sprawdzać ulotki produktów spożywczych ponieważ niektóre produkty mogą być glutenem zanieczyszczone.
Warto pamiętać również, że osoba będąca na diecie bezglutenowej powinna używać osobnych sztućców, talerzy i pojemników do przechowywania żywności. W skrajnych przypadkach, zdarza się że alergia na gluten może nasilić się już po samym wdychaniu alergenu, na przykład w okolicach piekarni. Czasami stosuje się próbę prowokacji glutenem w celu potwierdzenia diagnozy.
