Zatory powstają wskutek zaczopowania naczyń. Inaczej mówiąc, zatorowość (embolia) to zamknięcie światła naczynia przez czop niesiony za pomocą krwi z odcinka szerszego do węższego.
Podział zatorów (I):
Zatory z ciał stałych, np.:
- komórek nowotworowych,
- cząsteczek skrzepliny,
- cząsteczek skrzepliny obładowanych bakteriami,
- ciał obcych,
- komórek szpiku.
Zatory płynne/ półpłynne:
- płyn owodniowy (w przypadku powikłań porodowych),
- tłuszczowe (zazwyczaj są obecne u osób starszych i występują w płucach i mózgu).
Zatory gazowe:
- z. powietrzny (piana w komorze płucnej, która wywołuje zatkanie ujścia pnia płucnego),
- z. zatokowy (choroba kesonowa/ dekompresyjna).
Podział zatorów (II):
- Proste – czop niesiony jest zgodnie z kierunkiem przepływu krwi.
- Nietypowe:
- skrzyżowany – z żył dużego krążenia do tętnic dużego krążenia z pominięciem krążenia płucnego; dzieje się tak, gdy występuje wrodzona wada serca: połączenie między prawą a lewą jego częścią (otwór w przegrodzie międzykomorowej/międzyprzedsionkowej, przetrwały przewód tętniczy), wzrost ciśnienia w prawej połowie mięśnia sercowego.
- wsteczny – czop niesiony przeciwnie do naturalnego prądu krwi (występuje tylko w żyłach i naczyniach chłonnych); w ten sposób zachodzą, np. przerzuty raka gruczołu krokowego do kręgosłupa lędźwiowego.
Wyróżnić można też podział na zatory ustrojowe (czyli wszystkie te spowodowane elementami pochodzącymi z organizmu, np. zator tętnicy płucnej) i pozaustrojowe (wywołane czynnikami zewnętrznymi).
Zator tętnicy płucnej
Masywny zator tętnicy płucnej jest w stanie doprowadzić do zatrzymania krążenia i zgonu. Materiał, który blokuje przepływ zazwyczaj pochodzi z żył głębokich kończyn dolnych i miednicy. Wielkość zatoru nie zawszy jest wprost proporcjonalny do ciężkości stanu pacjenta.
Rozpoznanie zatoru tętnicy płucnej
Pomocne w rozpoznaniu tego zatoru jest stwierdzenie u chorego czynników ryzyka choroby zakrzepowo-zatorowej. Należą do nich:
- otyłość,
- ciąża,
- wcześniejsze długie unieruchomienie,
- zabieg chirurgiczny obejmujący miednicę lub kończyny dolne,
- terapia estrogenowa,
- choroba nowotworowa,
- przewlekła niewydolność krążenia.
W przypadku ostrego zatoru płucnego, pacjent znajduje się w stanie wstrząsowym. Zaobserwować można duszność, bóle w klatce o różnym nasileniu, kaszel (możliwe współwystępowanie krwioplucia), niepokój, sinicę, przyśpieszenie częstości oddechu, podwyższone ośrodkowe ciśnienie żylne (przepełnienie żył szyjnych), przyśpieszona akcja serca, możliwe jest wystąpienie rytmu cwałowego (ton III).
Diagnostyka
Gazometria:
typowo obserwujemy spadek pCO2 pO2 oraz, co jest konsekwencją tych zjawisk, zasadowicę oddechową; należy jednak mieć na uwadze fakt, iż przy dużym zatorze płucnym może wystąpić paradoksalna hiperkapnia, która jest skutkiem braku perfuzji przy normalnej wentylacji.
EKG:
- głęboki załamek S w odprowadzeniu I i Q w III, ujemny załamek T w III,
- niecałkowity blok prawej odnogi pęczka Hisa,
- ujemne załamki T w odprowadzeniach prawej komory (V1-V4),
- zaburzenia rytmu serca.
RTG:
jest to niejako badanie dodatkowe, które należy wykonać, jeśli zator jest powikłaniem zawałowym płuca.
UKG:
możliwość oceny wzrostu ciśnienia w tętnicy płucnej i powiększenia jam prawego serca.
Angiografia płucna
potwierdza/ wyklucza zator.
Leczenie
- Trombolityczne: streptokinaza (we wlewie ciągłym 100 000 jednostek na godzinę przez 24-72 h lub w krótszych odstępach (30-60 min.) w większych jednostkach – 250 000-600 000 co 12 h), tkankowy aktywator plazminogenu (we wlewie przez 100 mg przez 2 h lub 50 mg w 10-15 min.).
- Heparyna – stosuje się ją zawsze, jeśli nie ma przeciwwskazań.
- Embolektomia płucna, jeśli leczenie farmakologiczne nie przynosi pożądanych rezultatów.
Zator oderwaną blaszką miażdżycową
Blaszka miażdżycowa składa się z komórek (głównie miocytów, makrofagów, komórek piankowatych, limfocytów), macierzy pozakomórkowej (zbudowanej z kolagenu, elastyny, proteoglikanów), złogów lipidów (o lokalizacji wewnątrz- i zewnątrzkomórkowej), wapnia, nowo powstających naczyń. Zator ten prowadzi zazwyczaj do zawału mięśnia sercowego lub niedokrwiennego udaru mózgu.
Diagnostyka
USG Dopplerowskie:
pozwala ocenić przepływ krwi przez naczynia; jest to podstawowe badanie w diagnostyce miażdżycy.
Angiografia:
pozwala zaobserwować ewentualne zwężenie naczyń.
Leczenie
Głównymi czynnikami ryzyka w przypadku rozwoju miażdżycy są: płeć męska, wiek, zaburzenia genetyczne. To elementy, których nie da się kontrolować. Jednak są też inne czynniki przyśpieszające wystąpienie miażdżycy, takie jak: hiperlipoproteinemia, nadciśnienie tętnicze (powoduje ono, że angiotensyna II pobudza wzrost i proliferację mięśni gładkich), palenie tytoniu (upośledza on czynności śródbłonka naczyń, podnosi stężenie fibrynogenu, ułatwia utlenianie LDL), cukrzyca.
Leki obniżające poziom tzw. złego cholesterolu, a podwyższające poziom dobrego cholesterolu to, np. statyny. Jeśli stan miażdżycowy jest dość zaawansowany i dieta oraz aktywność fizyczna są niewystarczające, w grę wchodzą takie metody diagnostyczne jak: stenty, balonikowanie, bajpasy.
