Refluks pęcherzowo-moczowy jest odwrotnym przeniesieniem moczu z pęcherza moczowego do moczowodu. Zwykle nie powinno tak być, ponieważ na skrzyżowaniu moczowodu z pęcherzem znajduje się mechanizm zamykający tzw. zwieracz, który zapobiega przepływowi moczu z powrotem do moczowodu i nerki.
Refluks pęcherzowo-moczowy jest bardzo częstą chorobą, która powoduje rozwój takich poważnych powikłań jak: ostre i przewlekłe odmiedniczkowe zapalenie nerek, powiększenie nerki i moczowodu z powodu naruszenia wypływu moczu. Najczęściej refluks pęcherzowo-moczowy występuje u dzieci.
Refluks pęcherzowo-moczowy – przyczyny
Istnieje kilka głównych czynników, które prowadzą do zakłócenia funkcji zwieracza w dolnej części moczowodu. Zwiększonemu ciśnieniu w pęcherzu, wraz z niewystarczającym utrwaleniem ujścia moczowodu, towarzyszy skrócenie odcinka zwieracza moczowodu i pojawienie się refluksu pęcherzowo-moczowego.
Schorzenie to zaburza elastyczność tkanek ujścia moczowodu, przyczyniając się do zakłócenia zamknięcia zwieracza. Szczególnym miejscem wśród przyczyn chorobowych są wrodzone anomalie moczowodu pęcherza, w tym różne warianty anatomii układu pęcherzowo-moczowodowego. Całkowitemu podwojeniu nerek często towarzyszy ta choroba.
Przyczyny refluksu pęcherzowo-moczowego
- Zapalenie pęcherza moczowego – zapalenie błony śluzowej pęcherza moczowego u ujścia moczowodu.
- Niedrożność – przeszkoda w wypływie moczu, znajdująca się poniżej pęcherza.
- Gruczolak prostaty – łagodny guz sterczowy prowadzący do ucisku cewki moczowej.
- Zwężenie cewki moczowej ze względu na silne rozrastanie tkanki łącznej.
- Tworzenie ścianki zagęszczającej ujście cewki moczowej, tworząc barierę dla przepływu moczu.
- Zwężenie zewnętrznego otworu cewki moczowej.
- Zakłócenie normalnego funkcjonowania pęcherza.
- Równoczesne skurczenie się pęcherza i mięśni, które zamyka wypływ z pęcherza moczowego, co prowadzi do gwałtownego wzrostu ciśnienia wewnątrz narządu.
- Nadaktywny pęcherz moczowy – częste oddawanie moczu w tym nocne, silna potrzeba oddania moczu, nietrzymanie moczu.
- Zmniejszenie objętości pęcherza.
Występuje pierwotny i wtórny refluks pęcherzowo-moczowy
- Pierwotny – rozwija się ze względu na wrodzoną wadę moczowodu i otworu ściany pęcherza moczowego.
- Wtórny – powstaje na tle innych chorób układu moczowego na przykład zapalenie pęcherza moczowego lub po zabiegu na pęcherzu.
Stopnie refluksu pęcherzowo-moczowego są następujące:
- Pierwszy stopień – refluks występuje tylko w odcinku moczowodu.
- Drugi stopień – refluks następuje przez moczowód i miedniczkę nerkową układu wydalniczego nerek.
- Trzeci stopień – refluks występuje w miedniczkowo-kielichowym systemie nerek, znacznie rozszerzona średnica moczowodu nie ulega zmianie.
- Czwarty stopień – moczowód i układ rurki nerkowej są znacznie powiększone z powodu refluksu pęcherzowo – moczowrgo.
- Piąty stopień – na tle przepływu moczu do nerki z pęcherza moczowego występuje zmniejszenie ilości tej części nerki, która produkuje mocz, funkcja nerek zmniejsza się.
Nie można wykluczyć takiego czynnika jak kamica moczowa. Jest to szczególnie ważne, jeśli chodzi o obecności dużych kamieni lub średniej wielkości, może spowodować uszkodzenie osłonki mięśniowej moczowodu, co prowadzi do naruszenia przewodnictwa nerwowo-mięśniowego i tworzenia refluksu pęcherzowo-moczowego.
Refluks pęcherzowo-moczowy – objawy
Najczęstszym objawem refluksu pęcherzowo-moczowego jest infekcja dróg moczowych w postaci:
- Leukocyturia (zwiększenie liczby białych krwinek w analizie moczu)
- Odmiedniczkowe zapalenie nerek (gorączka, złe samopoczucie, zwiększenie liczby białych krwinek w analizie moczu, czasami ból w okolicy lędźwiowej).
Ponadto występuje:
- Uczucie pełności w pasie
- Zmiana konsystencji i koloru moczu (przybiera czerwonawo-brązowy odcień, staje się pienisty i mętny)
- Zwiększony obrzęk
- Ból w okolicy lędźwiowej i głowie, zwykle pojawiający się po oddaniu moczu
- Podwyższone ciśnienie krwi
- Objawy przeziębienia (temperatura, dreszcze) obserwowane zarówno u dzieci jak i u dorosłych
- Silne pragnienie.
Jeśli u dziecka w dowolnym wieku obserwuje się stały wzrost liczby białych krwinek w próbce moczu, na pierwszym miejscu jest zdiagnozowanie refluksu pęcherzowo-moczowego.
Refluks pęcherzowo-moczowy – diagnostyka
Na pierwszym etapie diagnozy wykonywane są badania ultrasonograficzne nerek, moczowodów i pęcherza moczowego. Wraz z rozszerzaniem się tkanek nerki i moczowodu można podejrzewać refluks pęcherzowo-moczowy. Jeśli występują oznaki uszkodzenia miąższu nerki, wymagane jest dodatkowe badanie tzw. dopplerografia ultrasonograficzna nerek.
Również na początkowym etapie diagnostyki, warianty dysfunkcji pęcherza moczowego, mogą powodować lub nasilać przebieg refluksu pęcherzowo – moczowego, można rozpoznać schorzenie poprzez rejestrację rytmu spontanicznego oddawania moczu, wykonywanie USG z pełnym i pustym pęcherzem, funkcjonalne badania pęcherza moczowego.
Główną metodą diagnozowania jest cystografia mikcji. Badanie polega na wprowadzeniu roztworu zawierającego środek kontrastowy do pęcherza przez cewnik i wykonywania zdjęć rentgenowskich przed i podczas oddawania moczu. Jeśli zostanie odnotowane przeniesienie materiału kontrastowego do moczowodu i nerki, zostanie zdiagnozowany refluks pęcherzowo-moczowy.
Refluks pęcherzowo-moczowy – leczenie
Na wybór taktyki leczenia ma wpływ stopień refluksu pęcherzowo-moczowego, aktywność infekcji dróg moczowych jak często występują zmiany w analizie moczu lub zaostrzenie odmiedniczkowego zapalenia nerek, nasilenie refluksowej nefropatii i cystoskopowej anatomii moczowodu.
W pierwszym i drugim stopniu refluksu wskazana jest terapia zachowawcza środki mające na celu zapobieganie infekcjom dróg moczowych, poprawianie funkcji pęcherza.
Przy trzecim stopniu refluksu częstość przejścia z leczenia zachowawczego na korekcję iniekcji jest wyższa. U niektórych pacjentów z postępującą chorobą, nawracającymi zakażeniami dróg moczowych i naruszeniem anatomii endoskopowej otworów moczowodu, zaleca się wykonanie interwencji chirurgicznej w celu wyeliminowania refluksu pęcherzowo-moczowego.
Przy czwartym i piątym stopniu refluksu skuteczność endoskopowej korekcji jest znacznie niższa niż przy wcześniejszych niższych stopniach i jest stosowana w ograniczonym zakresie. Najważniejsze dla wysokich stopni refluksu są dostępne opcje leczenia chirurgicznego.
Leczenie zachowawcze
- Dietoterapia – zmniejszenie ilości tłustych i białkowych pokarmów, jedzenie warzyw, zbóż, owoców, ograniczenie stosowania soli (2-3 g dziennie).
- Leki hipotensyjne (leki obniżające ciśnienie krwi).
- Leki przeciwbakteryjne (leki, które przyczyniają się do śmierci lub powstrzymują rozwój bakterii).
- Program obowiązkowego oddawania moczu (chory oddaje mocz, co 2 godziny, niezależnie od potrzeby).
- Okresowe cewnikowanie pęcherza moczowego (oddawanie moczu przez cewnik moczowy tzn. rurka wprowadzana przez cewkę moczową do pęcherza).
- Fizjoterapia (efekt prądów o niskiej częstotliwości, elektroforeza tj. metoda oparta na działaniu prądu stałego i dostarczaniu leków do tkanek za pomocą tego prądu.
