Nerki (z łac. ren, z gr. nephros) jest narządem układu moczowo-płciowego. Jego główną rolą jest produkcja moczu (funkcja wydalnicza), utrzymanie równowagi (funkcja regulacyjna) oraz produkowanie oraz degradacja hormonów (funkcja endokrynna).
LOKALIZACJA NEREK
Nerki są organami parzystymi, które leżą w jamie brzusznej za otrzewną (za żołądkiem i pod wątrobą), po obu stronach kręgosłupa. Umiejscowione są na wysokości dwóch ostatnich kręgów piersiowych i trzech pierwszych kręgów lędźwiowych. Lewa nerka jest nieco wyżej (z tego powodu, że rośnie silniej), na poziomie Th11-L2, natomiast prawa nieco niżej – Th12-L3. Poziom ułożenia nerek może różnic się od około 1,5 do 3 centymetrów (pół do jednego trzonu kręgu).
BUDOWA – NERKI
Nerka ma kształt wielkiej fasoli i czerwonokrwisty kolor. Waga zdrowej nerki przeciętnie waha się między 120 a 200 gramów. Jej wymiary to 10 – 12 cm (podłużny), 5 – 6 cm (poprzeczny) oraz 3 – 4 cm (grubość). Nerka połączona jest z resztą układu moczowego za pomocą naczyń krwionośnych – dochodzi do niej tętnica nerkowa (zwykle pojedyncza) a odchodzi żyła nerkowa. Dodatkowo wraz z tętnicą łączą się nerwy, natomiast obok żyły z nerki wychodzi moczowód oraz naczynia limfatyczne (tworzące adix renis, czyli korzeń nerki).
Podczas oddychania nerki unoszą się (wydech) i obniżają (wdech). Różnica w poziomie wynosi wówczas około 2 – 2,5 cm (pół do jednego kręgu). Podobnie zachowują się w przypadku zmiany pozycji (wyżej podczas leżenia, niżej podczas stania).
Od góry do nerek przylegają gruczoły wydzielania wewnętrznego, czyli nadnercza. Dodatkowo nerka otoczona jest „siateczką ochronną” w postaci torebki włóknistej, torebki tłuszczowej oraz powięzi nerkowej.
Najmniejszą cząstką budowy nerki jest nefron. Składa się on z cewek oraz kłębuszka nerkowego (ten dzieli się na kłębek naczyniowy i torebka Bowmana). W ludzkiej nerce znajduje się około półtorej miliona nefronów. Liczba ta występuje od momentu urodzenia. Są dwa rodzaje nefronów – korowe budujące korę nerki (o długiej pętli) i przyrdzeniowe budujące tzw. piramidy nerkowe (o krótkiej pętli). Przez piramidy nerkowe mocz zostaje filtrowany i odprowadzany do moczowodów, które z układem kielichowo-miedniczkowym tworzą górne drogi moczowe.
DZIAŁANIE NEREK
Nerka działa dzięki nefronom, które są odpowiedzialne za prawidłowy przepływ i filtrowanie meczu. Proces rozpoczyna się od filtracji płynu zwanego moczem pierwotnym (o składzie zbliżonym do osocza krwi). Substancje obecne we krwi (woda, cząsteczki o masie cząsteczkowej mniejszej od masy albuminy, czyli kationy i aniony niezwiązane z białkami (np. Na+, K+), glukoza, mocznik , kwas moczowy, bilirubina, witamina C, aminokwasy i małocząsteczkowe toksyny.
Następnie część składników filtratu zostaje z powrotem wchłonięta do organizmu (m.in aminokwasy oraz glukoza, a także jony sodu – około 60 % składnika) w procesie resorpcji obligatoryjnej. W dalszej kolejności dochodzi do zagęszczania i rozcieńczanie moczu. Powoduje to odzyskania około 25 % jonów sodu. W ostatniej części nefronu zachodzi wchłanianie fakultatywne. W zależności od potrzeb organizmu (np. wchłanianie wody pod wpływem wazopresyny), jak również wydzielanie (sekrecja) kanalikowa (jony wodorowe, potasu, moczany, metabolity leków itp.).
Dochodzi do produkcji moczu ostatecznego, który składa się z: wody, jonów sodu (około 1 % jonów obecnych we krwi), jony potasu, jony wodorowe, mocznik, kwas moczowy, bilirubina, zbędne produkty przemiany materii, toksyny, metabolity leków oraz substancje obecne we krwi w stężeniu przewyższającym ich próg nerkowy. Z moczu zdrowego człowieka powinny zostać usunięte białka oraz elementy morfotyczne krwi (m.in. leukocyty i erytrocyty).
FUNKCJE NEREK
Nerki przede wszystkim pełnią funkcję wydalniczą dla zbędnych produktów, ale także współdziałają w zachowaniu równowagi w środowisku wewnętrznym organizmu. Do najważniejszych zadań fizjologicznych nerek można zaliczyć:
- usuwanie wraz z moczem szkodliwych produktów wytworzonych w procesie przemiany materii;
- po przefiltrowaniu zatrzymywanie składników niezbędnych dla organizmu (resorpcja);
- regulacja objętości płynów ustrojowych oraz osmolarności;
- wpływ na ciśnienie tętnicze krwi (układ renina-angiotensyna-aldosteron);
- wpływ na prawidłową produkcję wrytropoetyny (erytropeza);
- wpływ na zachowanie homeostazy kwasowo-zasadowejkrwi, czyli właściwego Ph, co jest możliwe dzięki właściwości zakwaszania moczu;
- poprzez produkcję aktywnych postaci witaminy D 3 wpływ na układ kostny.
WYDOLNOŚĆ I NIEWYDOLNOŚĆ NEREK
Wydolność lub jej brak w nerkach określany jest współczynnikiem przesączania kłębuszkowego (GFR). Jego spadek bezpośrednio jest związany z utratą liczby czynnych nefronów. Stopniowe uszkodzenie nerek (do pewnego czasu) nie powoduje objawów chorobowych – dzięki znacznej rezerwie nefronów. Człowiek może dobrze funkcjonować mając nawet tylko jedną zdrową nerkę.
Znaczące zaburzenia upośledzające czynność nerek (niewydolność) pojawiają się, gdy zostanie zniszczone co najmniej 75 % prawidłowego miąższu organu. W przypadku nieodwracalnych uszkodzeń znacznej ilości nefronów oraz wyczerpaniu rezerw adaptacyjnych nerek narząd ten przestaje funkcjonować zupełnie. Powoduje to poważne komplikacje, do zagrożenia życia i zgonu włącznie.
Niewydolność wydalnicza nerki może być ostra (dawniej ostra niewydolność nerek – ONN), która po usunięciu przyczyny wystąpienia może być odwracalna lub przewlekła (PchN, przewlekła niewydolność nerek – PNN), której skutki są nieodwracalne. Stosowane może być wówczas leczenie nerkozastępcze w postaci: hemodializy, dializy otrzewnowej lub transplantacji nerki.
CHOROBY NEREK
Wśród patologicznych zmian położenia można wyróźnić następujące:
- opadnięcie nerki (ptosis renis);
- nerka wędrująca (ren mobilis);
- zboczenie położenia nerki (ectopia renis).
Są to jednak zmiany, które zwykle nie mają wpływu na funkcjonowanie narządu i nie powodują zdrowotnych konsekwencji.
Natomiast choroby nerek są znacznie poważniejsze w skutkach. Można zaliczyć do nich:
- glomerulopatie (kłębuszkowe zapalenia nerek) przebiegające jako ostre bądź przewlekłe rozlane kłębuszkowe zapalenie nerek, ostre lub przewlekłe rozlane nerczycowe zapalenie nerek z pierwotnym uszkodzeniem błony podstawnej albo ogniskowe zapalenie nerek; są to poważne schorzenia rozpoczynające się od zmian kłębuszków i obejmujących stopniowo kanaliki, tkankę miąższową oraz naczynia krwionośne, co powoduje zwężenie naczyń włosowatych a w konsekwencji niedokrwienie nerek;
- stwardnienie tętniczek nerkowych;
- zapalenie miedniczek nerkowych;
- odmiedniczkowe zapalenie nerek;
- kamicę nerkową;
- narośle na nerkach (torbiele lub guzy);
- nowotwory.
