Cewnikowanie jest to metoda polegająca na wprowadzeniu do pęcherza moczowego przez cewkę moczową bardzo cienkiej rurki (cewnika). Umożliwia to odprowadzanie moczu do specjalnego worka (zbiornik na płyn) połączonego z cewnikiem.
WSKAZANIA DO CEWNIKOWANIA
Cewnikowanie jest metodą stosowaną podczas tzw. oceny diurezy, czyli sytuacji, w której jest konieczne dokładne zbadanie ilości wydalanego moczu.
Stosowane jest u pacjentów:
- znajdujących się w ciężkim stanie ogólnym;
- nieprzytomnych;
- poddawanych zabiegom operacyjnym.
Schorzenia, w których konieczne jest przeprowadzenie cewnikowania to przede wszystkim:
- zatrzymanie moczu występujące na przykład przy przeroście prostaty lub infekcyjnym zapaleniu pęcherza moczowego;
- podczas stosowania chemioterapii dopęcherzowej w przypadku nowotworów układu moczowego;
- po zabiegach urologicznych (np. Wycięcie gruczołu krokowego, operacji, która usuwa zwężenie cewki moczowej) w celu przyspieszenia gojenia naruszonych w czasie zabiegu dróg moczowych.
JAK PRZEPROWADZA SIĘ CEWNIKOWANIE?
Cewnikowanie rozpoczyna się od znieczulenia miejscowego za pomocą cieniutkiej igły z lignokainą w postaci żelu. Następnie do cewki moczowej jest wprowadzany cewnik. Zwykle stosowany jest tzw. cewnik Foleya. Element ten ma na jednym końcu (zewnętrznym) dwa wyjścia. Jednym z nich podaje się sól fizjologiczną (maksymalnie 10 ml soli fizjologicznej), w celu zabezpieczenia cewnika przed przypadkowym wysunięciem się. Drugie wyjście jest przeznaczone do podłączenia zbiornika (worka), do którego będzie zbierany mocz.
CZY SĄ JAKIEŚ PRZECIWWSKAZANIA DO WYKONANIA CEWNIKOWANIA?
Do głównych przeciwwskazania w przypadku cewnikowania należą:
- ostre stany zapalne prostaty (gruczołu krokowego);
- zwężenie cewki moczowej (zwykle w jako następstwo stanu zapalnego);
- przerwana ciągłość cewki moczowej (np. w urazach kości miednicy, które doprowadzają do uszkodzenia tego elementu), wówczas cewnik jest zakładany poprzez tzw. nakłucie nadłonowe
- bezpośrednio do pęcherza moczowego poprzez powłoki brzuszne.
CZY MOŻNA WYKONAĆ CEWNIKOWANIE SAMODZIELNIE?
W przypadku osób cierpiących na tzw. pęcherz neurogenny (problem z prawidłowym oddawaniem moczu), lekarz bądź specjalistyczna pielęgniarka w szpitalu lub przychodni może udzielić instrukcji, w jaki sposób dokonać samodzielnie cewnikowania.
Jest kilka wskazań do wykonania tej procedury:
- zachowanie maksimum sterylności (umycie rąk przed i po cewnikowaniu, dokładne przygotowanie okolic cewki moczowej, zadbanie o czystość samego cewnika itp.);
- zrelaksowanie się przed cewnikowaniem;
- zapoznanie się dokładnie z instrukcją cewnikowania (wszelkie wątpliwości należy wyjaśniać podczas instruktażu połączonego z pokazem przez specjalistę);
- używanie cewnika w szczelnie zamkniętym opakowaniu otworzonym przed samą aplikacją.
Cewnik najlepiej położyć blisko, by potem nie trzeba było gimnastykować się, aby do niego dosięgnąć. Po umyciu rąk należy usiąść lub położyć się wygodnie. Przed wyjęciem cewnika z opakowania należy przygotować cewkę moczową. W tym celu należy użyć płynu dezynfekcyjnego do błony śluzowej i przemyć nim miejsce aplikacji (u kobiet także przylegające do ujścia wargi sromowe, u mężczyzn – członek, by usunąć wszelkie ewentualne zabrudzenia).
W przypadku tzw. cewnika do aktywacji trzeba go zanurzyć na chwilę w wodzie sterylnej lub przegotowanej. Jeżeli używany jest natomiast cewnik niepowlekany, do jego aplikacji konieczny jest sterylny lubrykat nakładany do cewki moczowej bezpośrednio z jednorazowej ampułki. Należy się zrelaksować, rozluźnić mięśnie dna miednicy (kilka głębokich wdechów lub kichnięć). Wprowadzenie cewnika powinno następować delikatnie i powoli. W momencie, gdy w cewniku pojawi się mocz, należy przerwać jego aplikację (powinien być umiejscowiony w możliwie najniższym punkcie pęcherza.
Przy napotkaniu opory (u kobiet są dwa tzw. punkty zwiększonego oporu – zwieracz i szyja pęcherza, u mężczyzn jest ich trzy – zwieracz, gruczoł krokowy i szyja pęcherza) należy zmienić pozycje, kilka razy głęboko odetchnąć lub zakasłać. Po umieszczeniu cewnika należy odczekać, aż mocz skończy wypływać. Wówczas cewnik jest wysuwany o 1 – 2 centymetry. Gdy ponownie mocz przestanie wypływać z cewnika należy go usunąć wolnym, ale zdecydowanym ruchem. Po dokonaniu czynności końcowych należy zanotować wynik wskazujący objętość wydalonego moczu.
POWIKŁANIA PO CEWNIKOWANIU
Cewnikowanie wykonane prawidłowo oraz odpowiednio pielęgnowane drogi moczowe przez pacjenta lub osoby, które nim się zajmują gwarantuje brak nastąpienia powikłań. Jeżeli następują jakieś zaniedbania, może dojść do stanów zapalnych cewki moczowej, moczowodów a nawet pęcherza moczowego.
ZALECENIA DLA PACJENTÓW PO CEWNIKOWANIU
Po cewnikowaniu konieczne jest przestrzeganie kilku zaleceń, które pozwolą uniknąć potencjalnych powikłań w czasie umiejscowienia cewnika w drogach moczowych, jak również po jego usunięciu. Główną zasadą jest zadbanie o maksymalną sterylność. Cewnik powinien być wymieniany wyłącznie wówczas, gdy dochodzi do jego zatkania.
Wówczas konieczne jest udanie się do lekarza, który w pierwszej kolejności podejmie próbę przepłukania elementu solą fizjologiczną. Dopiero, gdy nie przyniesie to pożądanych efektów konieczna jest wymiana cewnika na nowy. Także zbiornik moczu powinien być odłączany bardzo rzadko, wyłącznie w sytuacji napełnienia moczem.
W przypadku usunięcia cewnika konieczne jest przyjmowanie dużej ilości płynów (nawet 3 – 4 litry w ciągu doby), zgodnie z indywidualnymi zaleceniami lekarskimi.
Jeżeli pojawią się objawy niepokojące jak na przykład pieczenie w obrębie cewki moczowej lub krwiomocz należy niezwłocznie udać się do lekarza prowadzącego. Specjalista udzieli niezbędnych wskazówek, dokona dokładnej diagnozy przyczyny i aktualnego stanu oraz zaleci właściwy sposób leczenia.