Nadkrwistość, inaczej czerwienica, to zbyt duża ilość erytrocytów, czyli krwinek czerwonych we krwi. Może stanowić objaw wielu chorób układu krwiotwórczego. Dzieli się na dwa rodzaje: nadkrwistość pierwotna, czyli czerwienica prawdziwa i białaczka szpikowa, oraz nadkrwistość wtórna, która może być związana z wieloma innymi chorobami.
Rozpoznawanie nadkrwistości
Nadkrwistość rozpoznaje się po analizie morfologii krwi. Stwierdzana jest, gdy wartość wskaźnika RBC przekracza dopuszczalną, górną granicę o ponad 25% (5,4 mln/mm3 u kobiet i 5,9 mln/mm3 u mężczyzn).
Jednocześnie ze wzrostem ilości ertytrocytów rośnie poziom hemoglobiny (HB), czyli czerwonego barwnika erytrocytów, odpowiedzialnego za transportowanie tlenu. Dopuszczalny poziom hemoglobiny wynosi 16g/dl u kobiet i 18g/dl u mężczyzn. W związku z dużą ilością hemoglobiny, krew zaczyna gęstnieć, a to prowadzi do wielu dolegliwości i powikłań.
Nadkrwistość – objawy
Jeśli czerwienica nie jest zaawansowana, a wartości RBC i HB nie odbiegają znacznie od normy, z reguły nie daje odczuwalnych objawów. Kiedy nadkrwistość jest bardziej zaawansowana i objętość i gęstość krwi znacznie odbiega od normy, mogą wystąpić następujące objawy:
- pogorszenie krążenia, zwłaszcza w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, co prowadzi do zawrotów i bólów głowy
- pogorszenie krążenia wywołuje gorsze unaczynienie skóry, które prowadzi do zasinienia lub zaczerwienienia skóry oraz zmian troficznych
- szumy uszne
- nadciśnienie tętnicze
- przewlekłe zmęczenie i duszność podczas wysiłku
- świąd skóry, który nasila się po zażyciu gorącej kąpieli
- powiększenie wątroby i śledziony
- pogorszenie krążenia w gałce ocznej, prowadzące do zmian zastoinowych w żyłach, pogorszenia wzroku, a nawet ślepoty
- większe ryzyko zachorowania na dnę moczanową
- zwiększenie ryzyka powikłań zakrzepowych i zatorowości (zawał serca, zator płucny, udar niedokrwienny mózgu).
Przyczyny nadkrwistości
Wyróżnia się dwa rodzaje nadkrwistości: pierwotną i wtórną.
Nadkrwistością pierwotną jest czerwienica prawdziwa i białaczka szpikowa
Przyczynami nadkrwistości wtórnej mogą być choroby nerek, płuc i serca, oraz przyjmowanie niektórych leków (np. kortykosteroidów). Choroby te powodują niedotlenienie tkanek. Organizm broniąc się i próbując wyrównać niedobory tlenu, zwiększa produkcję komórek (erytropoezę), które odpowiadają za transport tlenu, czyli czerwonych krwinek. Średnio erytropoeza trwa 7-10 dni, po czym krwinki wypuszczane są do krwioobiegu, gdzie przeżywają 100-120 dni. Po tym czasie transportowane są do śledziony i tam niszczone.
Za zwiększenie produkcji erytrocytów odpowiada hormon erytropoetyna, produkowana w nerkach.
Czerwienica prawdziwa
Jest to choroba, w czasie której komórki szpiku kostnego odpowiedzialne za produkcję krwinek czerwonych przechodzą łagodną przemianę nowotworową. Następuje niekontrolowana i postępująca produkcja erytrocytów. Towarzyszy temu również wzrost poziomu krwinek białych i płytek krwi.
Początkowo objawia się zakrzepicą żylną lub tętniczą. Może też wystąpić krwawienie z nosa lub przewodu pokarmowego. Najczęściej dotyka ona osoby między 40. a 80. rokiem życia. Szczyt zapadalności odnotowuje się w wieku 60. lat. Choroba diagnozowana po przeprowadzeniu i ocenie biopsji szpiku kostnego. Podczas analizy stwierdza się hiperplazję, czyli przerost, komórek układu czerwonokrwinkowego, rzadziej białokrwinkowego czy wytwarzającego płytki krwi. Niestety przyczyny tej choroby są nadal nieznane.
Białaczka szpikowa
Ostra białaczka szpikowa może również objawiać się nadkrwistością. Rozpoznaje się ją na podstawie badania szpiku kostnego. Jeżeli w biopsji szpiku znajduje się ponad 50% erytroblastów, wydaje się rozpoznanie. Postawą leczenia białaczki szpikowej jest chemioterapia i przeszczep szpiku kostnego. Rokowania tej choroby, jak i innych typów białaczek są stosunkowo złe.
Czerwienica rzekoma
Pacjenci odwodnieni mogą zostać źle zdiagnozowani, ponieważ utrata wody powoduje wzrost zawartości krwinek czerwonych we krwi. Stan taki może być spowodowany, np.:
- wymiotami
- biegunką
- przegrzaniem
- nadużywaniem alkoholu
- długotrwałą gorączką.
W celu wyeliminowania błędnego rozpoznania sprawdza się poziom hematokrytu, czyli procentowej zawartości składników morfotycznych i wody we krwi.
U kobiet prawidłowy poziom HCT powinien wynosić między 37-47%, a u mężczyz 42-52%.
Leczenie nadkrwistości
W terapii nadkrwistości stosuje się między innymi:
- upuszczanie krwi z jednoczesnym podawaniem np. soli fizjologicznej (płyn krwiozastępczy)
- leki hamujące produkcję krwinek przez szpik kostny (hydroksymocznik), a także leki przeciwświądowe i przeciwzakrzepowe (kwas acetylosalicylowy).
Zwykle leczenie zasadnicze trwa około 8-12 tygodni. Po tym czasie następuje powrót do prawidłowych wartości krwinek czerwonych i hemoglobiny. Jednak choroba ta jest chorobą przewlekłą i wymaga stałego monitorowania i leczenia podtrzymującego.
Niestety, nadkrwistość może przetransformować się w białaczkę. Nieleczona nadkrwistość może doprowadzić do powikłań zatorowo-zakrzepowych i zgonu.
Zapobieganie nadkrwistości
Czerwienicy prawdziwej niestety nie da się zapobiegać. Należy zgłosić się do lekarza jeśli pojawią się objawy, aby wprowadzić skuteczną diagnostykę i leczenie.
Czerwienicy wtórnej można zapobiegać, odpowiednio kontrolując chorobę przewleką podstawową. Należy dobrze obserwować organizm, aby zauważyć wszelkie zmiany w jak najwcześniejszym stadium.
