Stopy końsko-szpotawe to wada wrodzona narządu ruchu polegająca na deformacji stóp. Występuje u dzieci we wczesnym etapie ciąży. Schorzenie występuje częściej u płci męskiej niż żeńskiej i dotyczy obydwu stóp – rzadziej jednej. Może być spowodowana nieprawidłowym ułożeniem nóg dziecka w łonie matki, lub owinięciem goleni pępowiną. W nielicznych przypadkach to może występować, jako wada nabyta. Wtedy przyczyną mogą być ciężkie stany zapalne, niedowłady, porażenia nerwu lub inne urazy kończyn dolnych.
Stopa końsko-szpotawa (obrazuje angielski termin clubfoot) swoim wyglądem przypomina dolną część kija do golfa.
Stopy końsko-szpotawe – diagnostyka
Stopa końsko-szpotawa rozwija się w drugim trymestrze ciąży. Najczęściej diagnozuje się podczas badania połówkowego (ultrasonograficzne wykonywane w połowie ciąży 20-24 tydzień). Należy pamiętać, że potwierdzenie diagnozy o stopach końsko-szpotawych nastąpi dopiero po porodzie. Mówi nam to o tym, że na podstawie badania USG lekarz nie jest w stanie do końca stwierdzić czy u dziecka występuje schorzenie.
Jednakże, jeśli lekarz podejrzewa, że stopy dziecka są końsko-szpotawą można wykonać rutynowe badanie ultrasonograficznege (3D lub 4D). W trakcie badania USG 3D na ekranie monitora dziecko jest widoczne w trzech wymiarach jako nieruchoma bryła. Dzięki trójwymiarowi lekarz może dokładniej obejrzeć stopy dziecka, mogą być obracane na monitorze i oglądane z różnych stron. W USG 4D na obrazie monitora można zauważyć również gesty dziecka. Dzięki temu lekarz może określić, jaki zakres ruchu wykonuje dziecko stopami.
Stopy końsko-szpotawe – objawy
Stopa końsko-szpotawa charakteryzuje się silnym zgięciem podeszwowym stopy. Powoduje to zbyt krótkie ścięgno Achillesa, które sprawia, że pięta się unosi, a przód stopy kieruje się w dół. Wygląda to jakby dziecko stało na palcach. Występuje przywodzenie przodostopia ( stopa skierowana do wewnątrz) – ograniczenie ruchu na zewnątrz spowodowane przez skrócone więzadła i ścięgna od strony środkowej stopy. Dodatkowo ułożenie pięty do wewnątrz powoduje, że stopa opiera się na bocznym brzegu. Podeszwa odwraca się ku górze wywołując supinacje oraz uniesienie brzegu przyśrodkowego sprawiając nadmierne wydrążenie łuku podłużnego stopy.
Stopy końsko-szpotawe – przyczyny
Etiologia stopy końsko-szpotawej jest nie do końca wyjaśniona. Dopuszcza się teorie mechaniczną, według której przyczyną schorzenia jest nieprawidłowe ułożenie kończyn dziecka w łonie matki lub owinięcie pępowiną goleni lub stóp. Istnieją również inne teorie, takie jak:
- Embrionalna
- Chromosomalna – zaburzenia w chromosomach tuż przed zapłodnieniem
- Ontogenetyczna – występują między 7 a 9 tygodniem ciąży czasowe zaburzenia rozwoju
- Neurogenna – pierwotny defekt dotyczący tkanki nerwowej
- Płodowa – dotycząca mechanicznych przeszkód w rozwoju płodowym
- Biogenna – uszkodzenie dotyczące tkanki mięśniowej
Również jednym z czynników zwiększających ryzyko wystąpienia stopy końsko-szpotawej jest przyjmowanie MDMA (ecstasy) lub palenie tytoniu przez matkę w okresie ciąży.
Stopy końsko-szpotawe – leczenie
Najłatwiej koryguję się stopę dziecka nowonarodzonego, ponieważ chrzęstna budowa kości jest elastyczna.
Lekarze stosują metodę Ponsetiego powstała w latach 50 ubiegłego wieku, która składa się z trzech etapów:
- Faza Gipsowa – początkowo wykonywane są ćwiczenia rozciągające stopę, aby ustawić ja w prawidłowej pozycji. Następnie zakłada się serie opatrunków gipsowych. Gips zakładany jest na całej nodze od palców stopy aż do pachwiny. Zmiana opatrunków powtarzana jest do momentu, kiedy stopa uzyska korekcję, czyli zniesione zostanie całkowicie przywiedzenie przodostopia, szpotawość pięty, supinacja oraz wydrążenie.
- Tenotomia – przecięcie ścięgna Achillesa korygując końskie ustawienie pięty. Wykonywana jest, ponieważ po serii gipsów, pięta nadal pozostaje w zgięciu podeszwowym, spowodowanym silnym napięciem i skróceniem ścięgna Achillesa. W odróżnieniu od więzadeł, które są rozciągliwe, ścięgno Achillesa jest zbudowane z grubych, nierozciągliwych, mocno ściśniętych pęczków kolagenu. Tylko zabieg przecięcia jest w stanie je rozciągnąć.
- Szyna odwodząca na stopę, która ma charakter zapobiegawczy nawrotom wady
Nieleczenie stóp końsko-szpotawych prowadzi do konsekwencji medycznych poprzez złe ustawione stopy krzywią się kolana, biodra, występują skrzywienie kręgosłupa. Zniekształcona stopa uniemożliwia poprawne chodzenie, bieganie czy skakanie. Niewyleczone schorzenie również ma wpływ na sferę ekonomiczną, psychiczną i socjologiczną dziecka i jego rodziny.
Podjęcie leczenia w późniejszym czasie lub powtórne przeleczenie niesie ze sobą koszty często przekraczające możliwości finansowe rodziny. Zły stan zdrowia jest najczęstszą przyczyną i powodem ubóstwa. Zaczynają występować problemy z podjęciem pracy, wykonywaniem codziennych czynności, uprawianiem wielu sportów, czy znalezieniem męża lub żony. Często w późniejszym wieku zaczyna występować depresja, samookaleczenie niechęć do nawiązywania nowych znajomości spowodowane nieakceptacja siebie.
