Jama ustna jest pierwszym odcinkiem przewodu pokarmowego mającego styczność z pożywieniem. Przy udziale obecnych tu zębów i ślinianek możliwe jest rozdrobnienie kęsów pokarmowych.
Od przodu jama ustna ograniczona jest przez szparę ust (warga górna i dolna), od tyłu cieśnią gardzieli. U góry znajduje się podniebienie twarde, miękkie, z którego zwisa języczek podniebienny, a po bokach znajdują się policzki i biegną fałdy błony śluzowej w postaci łuku podniebienno-językowego oraz podniebienno-gardłowego. Między tymi łukami, w zagłębieniu, leży obustronnie migdałek podniebienny (1-2 cm). Od dołu jama ustna ograniczona jest przez język i przestrzeń znajdującą się pod nim w postaci dna jamy ustnej.
Pomiędzy ustami a tkwiącymi w dziąsłach zębami znajduje się przedsionek jamy ustnej. Dziąsła pokrywają wyrostki zębodołowe kości szczękowej i żuchwy. Człowiek posiada 20 zębów mlecznych, które od szóstego roku życia zastępowane są przez 32 zęby stałe (dwa sieczne, kły oraz po dwa przedtrzonowe i trzonowe po każdej stronie).
Do jamy ustnej uchodzą przewody wyprowadzające od wspomnianych wcześniej ślinianek wydzielających ślinę. Główne gruczoły to: ślinianka przyuszna, podżuchwowa i podjęzykowa występujące obustronnie.
Budowa Jamy ustnej
Na jamę ustną składa się przedsionek jamy ustnej i jama ustna właściwa, które oddzielone od siebie są łukami zębowymi żuchwy i szczęki.
Przedsionek jamy ustnej
Przedsionek jamy ustnej ograniczony jest od przodu częścią śluzową wargi górnej i dolnej, od boków błoną śluzową policzków, od tyłu łukami zębowymi oraz wyrostkami zębodołowymi pokrytymi dziąsłami, od góry i od dołu zachyłkami błony śluzowej, od której odchodzi wędzidełko górne i dolne.
Jama ustna właściwa
Jama ustna właściwa ograniczona jest od przodu i boków łukami zębowymi oraz wyrostkami zębodołowymi pokrytymi dziąsłami, od góry przez podniebienie (w początkowym odcinku podniebienie twarde – kostne, w tylnym odcinku przez podniebienie miękkie), od tyłu przez fałdy: podniebienno-językowe i podniebienno-gardłowe (łac. plica palatoglossus et plica palatopharungeus), od dołu zaś przez przeponę jamy ustnej (łac. diaphragma cavum oris), na której spoczywa język (grec.) glossus (łac.) lingua).
Funkcje
Trawienna
W jamie ustnej następuje wstępna, mechaniczna obróbka pokarmu i przygotowanie go do dalszego trawienia. Za pomocą zębów pokarm jest odgryzany, rozdrabniany i miażdżony. W trakcie żucia pokarm jest zwilżany śliną wydzielaną przez ślinianki (gruczoły ślinowe), których przewody uchodzą w różnych miejscach jamy ustnej. Ślina zawiera również enzym trawienny rozkładający skrobię na maltozę i dekstrynę – amylazę ślinową.
Po uformowaniu kęsa pokarmowego zostaje on przekazany do dalszej części przewodu pokarmowego w akcie połykania.
Zmysłowa
Dzięki obecności kubków smakowych w jamie ustnej odbierane są wrażenia smaku. Kubki smakowe rozmieszczone są na języku, podniebieniu, w nabłonku gardła, nagłośni oraz w górnej części przełyku. Wymagają one aby pokarm był dobrze rozdrobniony i rozpuszczony w ślinie aby móc odebrać i przekazać wrażenia smakowe.
Artykulacyjna
Budowa jamy ustnej oraz ruchy języka, podniebienia miękkiego i warg umożliwiają artykulację głosek oraz innych dźwięków.
Oddechowa
Jama ustna stanowi alternatywny początek drogi pobierania tlenu jednak jest to sposób niefizjologiczny – powoduje wysuszanie śluzówki, a powietrze dociera do płuc nieoczyszczone i słabo nawilżone. U dzieci oddychanie przez usta prowadzi do powstania poważnych wad zgryzu.
Obronna
Jama ustna stanowi wrota zakażenia drobnoustrojami, ze względu na połączenie wnętrza organizmu ze środowiskiem zewnętrznym. Jednak w jamie ustnej występuje szereg mechanizmów zapobiegających zakażeniu, np. ochronna warstwa błony śluzowej, stale złuszczający się nabłonek, ciągłe wydzielanie śliny (która sama zawiera wiele mechanizmów obronnych) oraz płynu dziąsłowego, obecność komórek żernych (neutrofile, makrofagi, komórki NK).
W jamie ustnej może występować temperatura 10-70 °C w zależności od temperatury przyjmowanego pokarmu (lody, gorące pożywienie).
Inne
Estetyczna – popularne są zabiegi piercingu (język, wargi) oraz tatuowania (np. błon śluzowych).
Resorpcyjna – w jamie ustnej możliwa jest bardzo szybkie wchłanianie leków przez ich podanie podjęzykowo.
Choroby
W budowie jamy ustnej można wyróżnić wiele elementów i choroby każdego z nich charakteryzują się innymi objawami, toteż – mimo tak małego obszaru – różnorodność chorób tkanek jamy ustnej jest duża.
Są to m.in.:
- choroby błony śluzowej (grzybiczne, choroby wirusowe i bakteryjne),
- choroby przyzębia (stany zapalne i martwicze),
- choroby zębów (próchnica, ubytki pochodzenia niepróchnicowego oraz choroby miazgi) oraz zaburzenia ich budowy i rozmieszczenia, wady wrodzone (rozszczep podniebienia, hipoplazje i przerosty).
Zdrowie jamy ustnej idzie w parze z ogólnym stanem zdrowia, dlatego tak ważna jest odpowiednia higiena i profilaktyka.
Dla każdego z nas jest bardzo ważna i dbajmy o nią najlepiej jak można.
