Czynniki krzepnięcia są ważnym elementem prawidłowo działającego układu hemostazy (krzepnięcia). W zdecydowanej większością są to białka syntetyzowane w wątrobie. Fizjologicznie czynniki krzepnięcia cechują się krótkim okresem półtrwania w osoczu. Dzięki temu nie dochodzi do stanu nadmiernej krzepliwości w naczyniach, co mogłoby zagrażać życiu.
Czynniki krzepnięcia dzielimy na kilka grup:
- czynniki grupy fibrynogenu – I, V, VIII, XIII
- czynniki protrombinowe – II, VII, IX, X
- czynniki kontaktu – XI, XII, Prekalikreina (PK), wysokocząsteczkowy kininogen (HMWK)
Czynniki protrombinowe są inaczej zwane czynnikami zależnymi od witaminy K i są syntetyzowane w wątrobie. Dlatego niedobory tej witaminy objawiają się jako zaburzenia krzepnięcia krwi.
Jakie czynniki krzepnięcia możemy wyróżnić?
Jak dotąd udało się odkryć 14 podstawowych czynników krzepnięcia. Należą do nich:
- czynnik I – Fibrynogen, który jest prekursorem fibryny (włóknika)
- czynnik II – Protrombina; w formie aktywnej przekształca fibrynogen w fibrynę
- czynnik III – Tromboplastyna tkankowa
- czynnik IV – jony wapnia (Ca2+)
- czynnik V – Proakceleryna – czynnik niestabilny
- czynnik VI – Akceleryna
- czynnik VII – Prokonwertyna – przyśpiesza konwersję protrombiny do trombiny
- czynnik VIII – Globulina antyhemofilowa A (AHG) – jego stężenie nie ulega zmianie w chorobach wątroby
- czynnik IX – czynnik Christmasa (antyhemofilowy B)
- czynnik X – czynnik Stuarta
- czynnik XI – Prekursor tromboplastyny osocza (PTA)
- czynnik XII – czynnik Hagemana
- czynnik XIII – Fibrynaza – stabilizuje fibrynę
- Prekalikreina – czynnik Fletchera
- Wysokocząsteczkowy kininogen – czynnik Fitzgeralda
Funkcje czynników krzepnięcia – szlaki sygnałowe
Fizjologicznie układ hemostazy możemy podzielić na kilka etapów. W pierwszym – hemostaza pierwotna, czynniki krzepnięcia nie odgrywają żadnej roli. Po przerwaniu ciągłości skóry dochodzi najpierw do skurczu naczyń krwionośnych, aby zmniejszyć ubytek krwi z organizmu (hemostaza naczyniowa). Następnie tworzy się czop płytkowy utworzony z trombocytów (hemostaza płytkowa), który w ciągu 5 zatrzymuje kompletnie krwawienie.
Jednak dopiero w hemostazie wtórnej dochodzi do wytworzenia włóknika. Czop płytkowy bez fibryny jest bardzo nietrwały i z czasem ulega degradacji. Może to doprowadzać do wtórnych krwawień ciężkich do zatamowania. Aktywowane czynniki krzepnięcia w hemostazie wtórnej umożliwiają wytworzenie włóknika, który stabilizuje czop i umożliwia z czasem wygojenie rany.
Powstawanie usieciowanego włóknika może powstawać na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest wewnątrzpochodny szlak hemostazy wtórnej. Po skaleczeniu i przerwaniu ciągłości naczynia krwionośnego, krążący w osoczu czynnik XII natrafia na włókna kolagenowe skóry oraz ujemnie naładowane błony komórkowe tkanek. Dochodzi do jego aktywacji w miejscu tworzącego się czopu płytkowego.
Aktywny czynnik XII wraz z jonami wapnia pobudza czynnik XI, który następnie wraz z czynnikiem VIII, aktywuje IX, która przekształca czynnik X. Jest to kluczowy moment, gdyż pobudzony czynnik X tworzy trombinę, która przekształca fibrynogen w fibrynę, czyli włóknik. Dodatkowo pobudzony czynnik XIII stabilizuje wytworzoną sieć włóknika.
W zewnątrzpochodnym szlaku dochodzi do rozpoczęcia kaskady zdarzeń w wyniku kontaktu czynnika VII z tromboplastyną (TF), uwalnianą przez zniszczone tkanki. Aktywowana VII przekształca bezpośrednio czynnik X, co umożliwia wytworzenie włóknika, identycznie jak w wyżej opisanym schemacie.
Zaburzenia działania czynników krzepnięcia – skazy osoczowe
Skazy osoczowe, nazywane też koagulopatiami są wrodzonymi lub nabytymi chorobami przebiegającymi z zaburzeniem funkcji czynników krzepnięcia.
Do najbardziej znanych chorób wrodzonych możemy zaliczyć:
- Hemofilia A, B, C
- Anomalia Hagemana
- Afibrynogenemia – wrodzony brak fibrynogenu
- choroba von Willebranda (vWFD)
Nabyte skazy osoczowe to:
- niedobory witaminy K
- Hiperheparynemia
- Zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC)
- choroby wątroby
Witamina K jest syntetyzowana w jelicie grubym przez bytującą florę fizjologiczną oraz ulega wchłanianiu do krwiobiegu. Przewlekła antybiotykoterapia zaburza jednak, powstawanie witaminy, co może doprowadzać do jej braków. Również braki w diecie mogą prowadzić długofalowo do niedoborów. Żółtaczka mechaniczna i choroby wątroby sprawiają natomiast, że witamina K nie jest wykorzystywana do syntezy.
Badania czynników krzepnięcia
Do badań osoczowych czynników krzepnięcia są stosowane głównie trzy badania:
- czas kaolinowo-kefalinowy, czyli czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT)
- czas protrombinowy (PT)
- czas trombinowy (TT)
APTT służy głównie do badania wewnątrzpochodnego szlaku hemostazy wtórnej, w której oceniana jest funkcja czynnika XII, XI, IX i VIII. Prawidłowo wynosi on około 27-40 sekund.
PT odpowiada za ocenę zewnątrzpochodnego szlaku hemostazy wtórnej i prawidłowo powinien wynosić od 11 do 13 sekund.
TT jest miarą przejścia fibrynogenu (czynnik II) w fibrynę i nie zależy od dwóch wymienionych wyżej szlaków. Powinien trwać 14-20 sekund.
Każde wydłużenie powyższych czasów może wskazywać na koagulopatie osoczowe i wymaga poszerzenia diagnostyki.
