Arcydzięgiel litwor (łac. Archangelica officinalis) – to charakterystyczna roślina dwuletnia o przekroju rozłożystym a kłączu stożkowatym. Posiada bardzo silnymi korzeniami cechujących się ciemną barwą. W stanie naturalnym występuje w środkowej Syberii, a także w Europie Północnej. W Polsce można go spotkać w Sudetach i Karpatach nad brzegami potoków. Jednak w tych miejscach jest pod częściową ochroną.
Roślina ta ma wiele nazw zwyczajowych i ludowych, m.in. angelika, dzięgiel lekarski, dzięgiel wielki, anielskie ziele, archangielski korzeń czy anielski korzeń, litwor, ziele Ducha Świętego. Nazwa rośliny wywodzi się podobno od archanioła Gabriela.
Arcydzięgiel litwor – zastosowanie
Arcydzięgiel litwor to dwuletnia roślina lecznicza, należąca do rodziny selerowatych, dawniej baldaszkowatych. 
Roślina ta dorasta nawet do 3 m wysokości. Tworzy grubą rozgałęziającą się łodygę, pustą w środku. Z międzywęźli wyrastają osadzone na długich ogonkach, duże, 3-4-krotnie pierzaste liście. W ziołolecznictwie wykorzystuje się korzenie i kłącza arcydzięgla, które zbiera się we wrześniu i pokrojone suszy w suszarni w temp. do 35 st. C. Surowce te po ususzeniu należy przechowywać w ciemnym, suchym i chłodnym miejscu.
Może być uprawiana zarówno na stanowiskach słonecznych, jak i zacienionych, ma jednak duże wymagania glebowe. W pierwszym roku uprawy arcydzięgiel wytwarza rozetę pojedynczych, pierzastych liści, w drugim rozwija długie, rozgałęzione łodygi z pędami kwiatostanowymi – baldachimami o żółtawozielonej barwie.
Okres kwitnienia przypada od maja do czerwca. Owocem arcydzięgla jest rozłupnia, składająca się z dwóch płaskich rozłupek. Nie posiada specjalnych wymagań glebowych ale preferuje gleby żyzne, przepuszczalne i dość wilgotne. Można je uprawiać z nasion wysiewanych wprost do gruntu. Nasion nie przykrywa się, a jedynie ugniata lekko glebę po posianiu.
Nasiona zawierają kumaryny. Korzeń zawiera estrogeny, związki odżywcze, kwasy organiczne, sole mineralne (potas, cynk). Tak bogaty skład powoduje że, gama chorób przy których pomocny będzie arcydzięgiel jest bardzo szeroka.
Skąd się biorą unikalne właściwości arcydzięgla? Otóż bez wątpienia z jego unikatowego składu w którego wchodzą:
– olejki eteryczne,
– kwasy walerianowe,
– kwasy metyloetylooctowe,
– seskwiterpeny,
– flawonoidy
– garbniki.
W celach leczniczych, a także do zastosowania w kosmetyce i kuchni (ze względu na przyjemny, korzenny zapach jest stosowany m.in. do aromatyzowania piwa i wódki,) wykorzystuje się arcydzięgiel z uprawy.
Arcydzięgiel litwor – właściwości lecznicze
Arcydzięgiel litwor posiada bardzo szerokie pole zastosowanie. W szczególności wskazuje się na jego funkcje pobudzającą wytwarzanie interferonu, który znacząco wpływa na odporność organizmu. Zwiększa przede wszystkim wydzielanie soku żołądkowego oraz pobudza wytwarzanie enzymów trawiennych (pepsyny i pentagastryny), przez co ułatwia i przyspiesza trawienie, normuje fermentację i usuwa nagromadzone gazy. Ponadto roślina ta bywa stosowana do poprawienia prawidłowej pracy przewodu pokarmowego, podwyższając ilość wytwarzanych enzymów trawiennych. Łagodzi bóle brzucha oraz wzdęcia. Zwiększa łaknienie oraz ma właściwości moczopędne. Działa uspokajająco, a olejek z tej rośliny wykazuje właściwości bakteriobójcze. Przyjęcie za dużej dawki bardzo często powoduje efekt całkowicie odwrotny do zamierzonego. Główne właściwości lecznicze arcydzięgla litwor to regulacja pracy przewodu pokarmowego. Jest doskonałym lekiem w przypadkach czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego. Działa ponadto rozkurczająco na mięśnie przewodu pokarmowego, a zwłaszcza dróg żółciowych. Znosi więc bóle i wzdęcia brzucha. Jest lekiem przy braku łaknienia.
Oprócz powyższych zalet arcydzięgiel litwor zawiera związek pobudzający wydzielanie interferonu zwalczającego infekcje wirusowe u ludzi i zwierząt. Arcydzięgiel litwor zwiększa także wydalanie moczu, czym przyczynia się do wydalania z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii. Cenione jest działanie uspokajające wyciągów z arcydzięgla (podobne do elenium). Arcydzięgiel litwor może być również pożyteczny w przypadkach słabego krążenia, gdyż posiada możliwości polepszania przepływu krwi do obwodowych części ciała. Olejek arcydzięglowy ma właściwości bakteriobójcze, niszczy także wiele grzybów, czym przyspiesza gojenie się ran, oparzeń i owrzodzeń. Może być także stosowany w leczeniu bólów korzonkowych, stawowych, nerwobólów. Zioło stosowane jest także jako delikatny środek wykrztuśny w leczeniu kaszlu, przynosi również ulgę cierpiącym na zapalenie oskrzeli, jak również łagodzi wszelkie inne dolegliwości związane z układem oddechowym.
Arcydzięgiel litwor to także zioło o właściwościach antyseptycznych, uspokajających oraz średnio napotnych.
Zewnętrznie olejek z arcydzięgla ma działanie przeciwbólowe.
Arcydzięgiel litwor – sposób użycia
Wywar
Przepis; należy wsypać łyżeczkę pociętego korzenia arcydzięgla do szklanki wody, zagotować i zaparzać przez dwie minuty. Zdjąć z ognia i pozostawić na około 15 minut. Pić jedną szklankę trzy razy dziennie.
Odwar
Przepis; należy gotować korzeń 5 minut, następnie ostudzić i pić 4 razy dziennie po 100ml przy nieżytach przewodu pokarmowego i układu oddechowego. Odwar działa słabiej na układ nerwowy niż napar.
Napar z arcydzięgla
Przepis; należy łyżkę stołową korzenia arcydzięgla zaparzyć w półtora szklanki wrzątku. Parzyć pod przykryciem 20 min. Odstawić na 10 min. Przecedzić przez sitko. Pić w celu pobudzenia soków trawiennych po pół szklanki naparu 3 razy dziennie przed posiłkami. Do usunięcia nagromadzonych gazów – pół szklanki po jedzeniu 3 razy dziennie.
